۲ـ۱ـ۱۴ـ۵٫ سیستم‌های اطلاعات پشتیبان تصمیم (DSS)[56]
DSSها به نوع خاصی از سیستم‌های اطلاعاتی کاربردی خودکار گفته می‌شوند که اطلاعات پردازش‌شده مورد نیاز مدیران را برای پشتیبانی از فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های نیمه‌ساختاریافته یا غیرساختاریافته تأمین می‌کنند. برخلاف EIS که اطلاعات مورد نیاز مدیران را به منظور اتخاذ تصمیمات تهیه می‌کنند، DSSها، به طور مستقیم در تصمیم‌گیری نقش ندارند، بلکه این امکان را در اختیار مدیران قرار می‌دهند تا با بهره گرفتن از برخی محاسبات، تحلیل‌ها و برآوردها، سریع‌تر و آسان‌تر تصمیم بگیرند. بنابرین اهداف اساسی DSSها عبارت‌اند از: کاهش ابهامات و سوءتعبیرها، افزایش سرعت تصمیم‌گیری، افزایش اعتبار و صحت انتخاب‌های ردیابی‌شده و افزایش درجه مطلوبیت تصمیمات اخذشده.
۲ـ۱ـ۱۴ـ۵ـ۱٫ اهمیت DSS
در عصر کنونی که هر موضوعی در پی افزایش نیازها، تغییرات محیطی و فن‌آوری به شدت پیچیده بوده، مدیریت و تصمیم‌گیری نیز بسیار سخت و پیچیده است، امروزه هیچ مدیری بدون اطلاعات مطلوب، پالایش‌شده و مستدل، که جز از راه پردازش اطلاعات و تجزیه و تحلیل دقیق مسائل و رویدادها حاصل نمی‌شود، نمی‌تواند به طور درست تصمیم‌گیری کند. بنابرین با توجه به توانایی‌های DSS در حل مسائل نیمه‌ساختاریافته و غیرساختاریافته و ارائه تحلیل‌ها و پیش‌بینی بعضی از گزینه‌ها در شرایط مبهم، این سیستم به عنوان پشتیبان، به مدیران برای اتخاذ تصمیمات کمک بسیار مؤثری می‌کند.
۲ـ۱ـ۱۴ـ۵ـ۲٫ ویژگی DSSها
سیستم‌های پشتیبان تصمیم از سیستم‌های اطلاعاتی کاربردی مبتنی بر کامپیوترند که ضمن دارا بودن خصوصیات مشترک کلیه سیستم‌های اطلاعاتی، دارای یک‌سری ویژگی‌های خاص نیز هستند که به صورت اجمالی به معرفی آن ها می‌پردازیم:
۱٫ علاوه بر سخت‌افزار و نرم‌افزارهای مختلف به ابزارها و امکانات تحلیلی، مدل‌سازی و شبیه‌سازی نیز نیاز دارند؛
۲٫ اغلب در تصمیم‌سازی و افزایش کیفیت و اثربخشی فرایند تصمیم‌گیری نقش دارند؛
۳٫ بیشتر در تصمیمات نیمه‌ساختاریافته و یا غیرساختاریافته کاربرد دارند. بنابرین به جای روش الگوریتمی بیشتر از روش‌های اکتشافی و ابتکاری استفاده می‌کنند (ری‌اکس،[۵۷] ۲۰۰۴: ۱۶۷)؛
۴٫ اطلاعات DSSها جایگزین قضاوت‌های انسانی نمی‌شوند، از این‌رو به طور مستقیم به اتخاذ تصمیمات منجر نمی‌شوند؛
۵٫ بعضی از DSSها توانایی و قابلیت یادگیری را دارند؛
۶٫ DSSها به طور کلی مسئله‌محورند و به طور معمول به کاربران امکان و فرصت می‌دهند تا انواع سؤالات را مطرح کرده و پاسخ بگیرند؛
۷٫ قادر به تحلیل حساسیت و جستجوی هدف هستند، بنابرین به کاربران امکان می‌دهند تا تأثیر تغییرات از متغیرهای مفروض را بر روی پیامدها بسنجند. زمانی که مدیری در مورد یک مدل و یا یک مسئله فرضیاتی را مطرح کرده و مطمئن نیست که تأثیر احتمالی هر متغیر چگونه است، می‌تواند از DSS برای ارزیابی فرضیه‌ها استفاده کند؛
۸٫ از آنجایی که DSSها دارای پایگاه داده ها و مدل‌های کارآمدی هستند، بنابرین توانایی‌های بسیار بالایی در مدیریت اطلاعات و تولید مدل‌های گرافیکی و به‌ویژه نمودارها دارند؛
۹٫ بعضی از DSSهای هوشمند قادر به پیش‌بینی و تشخیص مسائل نیز هستند، بنابرین در بهینه‌سازی تصمیمات و سطح عملکردها بسیار نقش دارند.
۲ـ۱ـ۱۴ـ۵ـ۳٫ ابزارها و کاربردهای DSSها
DSSها دارای کاربردهای متنوعی‌اند که هر کدام، با توجه به ماهیت کاربردی خود، نیازمند روش‌ها، ابزارها و امکانات خاصی هستند.
صفحه‌گسترده ها: مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای کاربردی هستند که برای اجرای بسیاری از عملیات و محاسبات مهم سیستم‌های پشتیبان تصمیم به کار گرفته می‌شوند. این نرم‌افزارها توانایی بسیار بالایی در محاسبات آماری، ریاضی، تجاری، مالی و مهندسی داشته و امکان مدل‌سازی، تحلیل و حل مسائل پیچیده را در فرایند تصمیم‌گیری فراهم می‌کنند. از نمونه های بسیار معروف صفحه‌گسترده ها می‌توان به نرم‌افزار Excel اشاره کرد که در طراحی سیستم‌های مالی، پیش‌بینی شرایط و کارهای تجاری و مالی، ارائه گزارش‌های جامع و تهیه و تولید مدل‌های گرافیکی، به‌ویژه نمودارها، کاربرد بسیار گسترده‌ای دارند.
پایگاه داده ها: پایگاه داده ها و بانک‌های اطلاعاتی نه تنها از ابزارهای بسیار حیاتی DSSها محسوب می‌شوند، بلکه در بسیاری از موارد بخش تفکیک‌ناپذیر و جدانشدنی این‌گونه سیستم‌ها به حساب می‌آیند.
سیستم‌های هشداردهنده: این سیستم‌ها که هم از نوع سخت‌افزاری و هم از نوع نرم‌افزاری استفاده می‌شوند، از نمونه های کاربردی بسیار مهم سیستم‌های اطلاعات پشتیبان تصمیم هستند. این سیستم‌ها که در شناخت، پیش‌بینی و پیشگیری بسیاری از بحران‌ها و حوادث و سوانح طبیعی نقش ارزنده‌ای را ایفا می‌کنند، به سوابق اطلاعاتی گسترده، برنامه و سخت‌افزارهای خاصی نیازمندند (محمودی، ۱۳۸۲: ۷۹).
سیستم‌های خبره (ES):[58] می‌توان گفت که سیستم‌های خبره از مهم‌ترین ابزارها یا به عبارتی کاربردهای سیستم‌های پشتیبان تصمیم هستند. این سیستم‌ها که نوعی نرم‌افزار و یا برنامه کامپیوتری محسوب می‌شوند، در زمینه‌های متنوعی، بعضی از توانایی‌های انسان متخصص و خبره، چون استدلال، ارزیابی، پیش‌بینی، حل مسئله، تشخیص و استنتاج را شبیه‌سازی می‌کنند (ری‌اکس، ۲۰۰۴: ۱۸۰). سیستم‌های خبره که بر پایه کسب تجربه، شناخت و دانش ایجاد می‌شوند، با انجام بعضی محاسبات، بررسی‌ها و تفسیرها به خیلی از سؤالات کاربران پاسخ داده و آن ها را در حل مسائل خاص و همچنین تسریع و بهبود تصمیم‌گیری کمک می‌کنند.
سیستم‌های شبیه‌ساز: این سیستم‌ها دنیای واقعی را به وسیله مدل‌سازی، برنامه‌نویسی و سیستم‌های کامپیوتری و اتوماتیک، تبدیل به سیستم‌های مجازی می‌کنند. شبیه‌سازی به مجموعه‌ای از روش‌ها، تکنیک‌ها، و فرآیندهایی اطلاق می‌شود که با آن ها می‌توان بعضی از اهداف، اعمال و کاربردهای سیستم واقعی را به وسیله سیستم مجازی، بازسازی یا متجلی و محقق کرد، بدون اینکه سیستم ایجاد‌شده، سیستم واقعی باشد. کاربردهای سیستم‌های شبیه‌ساز بسیار متعددند که برای نمونه می‌توان به شبیه‌سازی پرواز، شبیه‌سازی موشک، آزمایش هسته‌ای و شبیه‌سازی بحران‌ها اشاره کرد.
۲ـ۱ـ۱۴ـ۶٫ سیستم‌های پردازش تبادلات یا تراکنش‌ها (TPS)[59]
سیستم‌های پردازش تراکنش‌ها و یا داد و ستد، که شاخه‌ای از سیستم‌های اطلاعات کاربردی در مدیریت (MIS) هستند، به سیستم‌های هوشمند و خودکاری گفته می‌شود که به صورت تعاملی، پویا و بی‌درنگ، داده ها و متغیرهای اطلاعاتی مختلف را از منابع مختلف دریافت کرده، و طبق برنامه‌ای خاص آن ها را در برخورد و پردازش قرار می‌دهند. حاصل تمامی این رویدادها، تولید یک‌سری نتایج و اطلاعات بسیار ارزشمندی است که در تصمیم‌گیری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و اجرای اهداف سازمانی استفاده می‌شوند. از جمله خصوصیات مهم TPSها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
