بروکراتیزه شدن روابط قدرت

روابطی خاص مبتنی برسلطه

جدایی از ابزارهای بوروکراتیک

طرد اجتماعی

جدول شماره(۲-۲۳): جمع­بندی دیدگاه ماکس وبر و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی
۲-۱-۱-۲-۵-۸. دیدگاه گیدنز
گیدنز طرد اجتماعی حاکی از راه و روش­هایی است که طی آن­ها افراد از مشارکت کامل در جامعۀ بزرگ تر محروم می­شوند. طرد اجتماعی مفهومی کلی­تر و گسترده­تر از مفهوم زیرطبقه است، و این مزیت را دارد که بر فرایندها ـ مکانیسم­های طرد ـ تاًکید می­ کند. برای مثال، کسانی که در مجتمع­های مسکونی کهنه و مخروبه زندگی می­ کنند و در منطقۀ زندگی آن­ها مدرسه های خوب و فرصت­های اشتغال کافی وجود ندارد،­ ممکن است کاملاً محروم از فرصت­ها باشند که اکثریت مردم جامعه برای بهبود بخشیدن به زندگی خود در اختیار دارند. مفهوم طرد اجتماعی توجه ما را به طیف وسیع عواملی جلب می­ کند که افراد و گروه­ ها از داشتن فرصت­هایی که پیش روی اکثریت جمعیت است باز می­دارد (گیدنز، ۱۳۸۶: ۴۶۶). آدمیان برای برخورداری از زندگی کامل و فعال نه فقط باید بتوانند خوراک، پوشاک و خانۀ خود را تاًمین کنند، بلکه همچنین باید به کالاها و خدمات ضروری مثل حمل و نقل، تلفن، بیمه و خدمات بانکی نیز دسترسی داشته باشند. برای آنکه جامعه یا اجتماعی بتواند منسجم و یکپارچه شود، بسیار اهمیت دارد که اعضای آن از نهادهای همگانی مثل مدارس، امکانات درمانی و بهداشتی و حمل ونقل عمومی بهره­مند باشند. این نهادهای همگانی در ایجاد حس انسجام و پیوستگی اجتماعی در میان جمعیت نقش مهمی دارند (همان منبع ).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از نظر گیدنز طرد و جذب را می­توان از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مورد ملاحظه قرار داد.
۱) طرد اقتصادی: افراد و اجتماعات ممکن است از نظر تولید و یا از نظر مصرف، طردشدن از حوزۀ اقتصاد را تجربه کنند. از جهت تولید، اشتغال و مشارکت در بازار کار برای جذب در اقتصاد اهمیت زیاد دارند. در اجتماعاتی که نسبت بالای از محرومیت مادی در آن­ها وجود دارد، تعداد کسانی شغل تمام وقت دارند بسیار اندک و همچنین شبکه ­های غیر رسمی اطلاعات که می تواند به بیکاران کمک کند تا وارد بازار کار شوند، بسیار محدود وضعیف است. نرخ بیکاری در این اجتماعات اغلب بالا و فرصت­های شغلی به طور کلی محدود است. کسانی که از بازار کار طرد می­شوند با زحمت و دشواری زیاد دوباره می­توانند وارد آن شوند(همان منبع).
۲) طرد سیاسی: در این زمینه گیدنز بیان می­ کند: مشارکت مستمر مردم در سیاست یکی از ارکان دولت­های دموکراتیک لیبرال است. شهروندان تشویق می­شوند که نسبت به مسائل سیاسی، آگاه و مطلع باشند و نظر مخالف یا موافق خود را ابراز کنند، با نمایندگان منتخب خود تماس داشته باشند و در همه سطوح فرایند سیاسی مشارکت کنند. اما مشارکت سیاسی فعال ممکن است دور از دسترس کسانی باشد که دچار طرد اجتماعی­اند و شاید فاقد منابع و امکانات، اطلاعات و فرصت­های ضروری برای دخالت در فرایند سیاسی هستند. چانه زنی و فشارهای غیر رسمی، شرکت در تظاهرات و حضور در گردهمایی های سیاسی همگی مستلزم تحرک، وقت و دسترسی به اطلاعات است که در اجتماعات مطرود هیچ یک از این عوامل پیدا نمی­ شود. وجود چنین چالش­ها و موانعی موجب پیدایش دور باطلی می­ شود که نیازها و صدای مطرودان اجتماعی نمی­تواند وارد دستور کار سیاسی شود(همان: ۴۶۸).
۳) طرد اجتماعی: طرد می ­تواند در حوزۀ زندگی اجتماعی نیز تجربه شود. مناطقی که درجۀ بالایی از طرد اجتماعی را دارند، ممکن است تسهیلات محلی و اجتماعی محدودی داشته باشند، تسهیلاتی مثل پارک، زمین ورزش، مراکز فرهنگی و تئاتر. سطوح مشارکت مدنی در این مناطق غالبا نارل است. علاوه براین، افراد و خانواده­های مطرود شاید فرصت کم­تری برای تفریح و فراغت، مسافرت و فعالیت­های بیرون از خانه داشته باشند. طرد اجتماعی ممکن است به معنای محدودیت یا ضعف شبکۀ اجتماعی نیز باشد که به انزوا و تماس نداشتن با دیگران می انجامد(همان منبع). گیدنز در تبیین مفهوم برابری، از دو واژه طرد و ادغام شمول استفاده می­ کند. به عقیده وی در سیاست نوین برابری به عنوان ادغام و نابرابری به عنوان طرد استفاده می­ شود: «ادغام در مفهوم عام به مقولۀ شهروندی اشاره داد، به حقوق مدنی وسیاسی و تعهداتی که همۀ اعضای یک جامعه باید، نه تنها به طور رسمی، بلکه به عنوان یکی از واقعیت­های زندگی­شان، داشته باشند. ادغام، همچنین به فرصت­ها و به مشارکت در حوزۀ عمومی اشاره دارد. در جامعه­ای که کار هم از نظر عزت نفس و هم برای حفظ استاندارد زندگی اهمیت اساسی دارد، دسترسی به کار یک زمینۀ اصلی فرصت است. آموزش و پرورش زمینۀ مهم دیگری است، که حتی اگر برای امکان اشتغال که با آن مرتبط است مهم نبود، بازهم از اهمیّت برخوردار می بود»(گیدنز، ۱۳۸۶: ۱۱۵ـ۱۱۴). در مقابل واژه طرد به این معناست که کسی یا چیزی توسط دیگری رانده شده است. یقیناً مواردی وجود دارد که افراد به واسطۀ تصمیم­هایی که بیرون از قدرت کنترل آن­ها است طرد می­شوند. برای مثال، ممکن است بانک­ها با کسانی که در منطقۀ معینی زندگی می_­کنند حساب جاری یا کارت اعتباری ندهند. یا شرکت­های بیمه از بیمه کردن کسانی که سوابق معینی دارند امتناع کنند. یا کسی که در اواخر دوران خدمت خود بازخرید می­ شود شاید به دلیل سن وسالش نتواند کار دیگری پیدا کند (گیدنز، ۱۳۸۶: ۴۶۹). اما طرد اجتماعی فقط حاصل طرد شدن مردم نیست بلکه ممکن است نتیجۀ کناره­گیری داوطلبانۀ افراد از ابعاد و جنبه­ های گوناگون جریان امور جامعه باشد. افراد می­توانند به میل خود تصمیم به ترک تحصیل، نادیده گرفتن یک فرصت شغلی و نپرداختن به فعالیت اقتصادی، یا شرکت نکردن در انتخابات سیاسی بگیرند. در بررسی پدیدۀ طرد اجتماعی باید باز هم نسبت به تعامل میان عاملیت و مسئولیت آدمی از یک طرف، و نقش نیروهای اجتماعی در شکل دادن به اوضاع و شرایط مردم، از طرف دیگر،آگاه و هوشیار باشیم(همان منبع).
جمع­بندی دیدگاه دیدگاه گیدنز و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: طرد اجتماعی حاکی از راه و روش­هایی است که طی آن­ها افراد از مشارکت کامل در جامعۀ بزرگ­تر محروم می­شوند. مفهوم طرد اجتماعی توجه ما را به طیف وسیع عواملی جلب می­ کند که افراد و گروه­ ها از داشتن فرصت­هایی که پیش روی اکثریت جمعیت است باز می­دارد.
جدول شماره(۲-۲۴): جمع­بندی دیدگاه دیدگاه گیدنز و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی

منابع مطرودساز اجتماعی

نابرابری در توزیع فرصت­ها

محرومیت از مشارکت کامل در جامعه

طرد اجتماعی

۲-۱-۱-۲-۵-۹. دیدگاه آمارتیاسن
محرومیت قابلیتی، مفهومی است که ارکان آن ریشه در علم اقتصاد دارد. این مفهوم اولین بار توسط پروفسور آمارتیاسن^[۱۳۷] (۱۹۸۵) برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۹۸ مطرح گردید. او با به کارگیری مفهوم «قابلیت» این رویکرد را تا بدانجا پیش برد که هم اکنون می­توان ردپای آن را در جنبه های مختلف علوم انسانی مشاهده کرد. با وارد کردن این مفهوم به ادبیات توسعه، وی به تشریح عوامل مؤثر بر فقر و محرومیت با تکیه بر ابعاد فرامادی آن می ­پردازد. سن رهیافت رفاه­گرا را که بر مطلوبیت تاًکید دارد، رد می­ کند و آن را هنگامی که مبانی ارزیابی سطح زندگی قرار می­گیرد ناکافی و گمراه کننده می­داند. تاًکید می­ کند که آن نوع زندگی باید در کانون توجه ما قرار گیرد که مردم قادر به اداره آن هستند و آن را بر می­گزینند. او به جای مفهوم درآمد از مفهوم «قابلیت» استفاده می­ کند. به عقیده آنچه که مردم واقعاً قادر به انجام آن هستند. به عنوان مثال یک فرد معلول با درآمدی مساوی، در مقایسه با یک فرد سالم در موقعیت نامناسب­تری به سر می­برد، زیرا او یک محرومیت قابلیتی (نه درآمدی) رنج می برد (محمودی و صمیمی فر، ۱۳۸۴). سن با یک جمله آدام اسمیت مفهوم طرد را به قابلیت نسبت می­دهد؛ آدام اسمیت محرومیت را «ناتوانی فرد از ظاهر شدن در ملاً عام بدون احساس شرمندگی» بیان می­ کند. دیدگاه عامی که اسمیت درباره محرومیت دارد بیانگر ناتوانی فرد در تعامل «آزادی» با دیگران است که فی نفسه یک محرومیت است. مانند محرومیت­های دیگرهای نظیر گرسنگی یا بی­خانمانی(سن،۲۰۰۰: ۲ ). به گفتۀ سن «محرومیت نسبی بر حسب درآمدها می ­تواند منجر به محرومیت مطلق بر حسب قابلیت­ها شود. اینکه کسی به طور نسبی در یک کشور ثروتمند فقیر باشد می ­تواند یک نقض قابلیتی بزرگ باشد، حتی اگر درآمد مطلق او بر حسب معیارهای جهانی بالا باشد. در کشوری که به طور کلی وفور وجود دارد، درآمد بیشتری نیاز است تا برای دستیابی به همان کارکرد اجتماعی کالاهای کافی خریداری شوند» (سن، ۱۳۸۳: ۱۲۹). به عنوان مثال، مشکلاتی را که گروه­هایی از مردم در «شرکت در حیات اجتماعی» تجربه می­ کنند می­توانند برای مطالعه «طرد اجتماعی» حائز اهمیت باشند. ضرورت شرکت در حیات یک اجتماع ممکن است موجب ترغیب تقاضا برای تجهیزات مدرن(همچون تلویزیون، ضبط ویدئو، خودرو و از این قبیل) در جامعه­ای باشد که در آن چنین تسهیلاتی کم ترغیب تقاضا برای تجهیزات مدرن(همچون تلویزیون، ضبط ویدئو، خودرو و از این قبیل) در جامعه­ای باشد که در آن چنین تسهیلاتی کمابیش در اختیار همه هست(بر خلاف آنچه که در کشورهایی که وفور کمتری دارند) و این نکته فشاری بر یک فرد نبستاً فقیر در یک جامعه ثروتمند ایجاد می­ کند حتی اگر این فرد در مقایسه با مردم کشورهایی که از رفاه کمتری برخوردارند سطح درآمد به مراتب بالاتری داشته باشد. در حقیقت پدیدۀ ضد و نقیض گرسنگی در کشورهای ثروتمند حتی در ایالات متحده بی ارتباط با این دسته از مخارج دیگر نیست(همان منبع). سن میان آزادی­های منفی و آزادی­های مثبت نیز متمایز قائل می­ شود. به عقیده او آزادی فقط محدود به آزادی های منفی (نفی موانع آزادی) نمی­ شود، بلکه آزادی مثبت (توانایی تحقیق اهدافی که فرد برای آنها ارزش قائل است) بیشتر مورد تأکید است. اینکه همگان آزادند که غذای کافی، مسکن مناسب، بهداشت متناسب، تحصیلات خوب داشت باشند و مانعی در مقابل آن­ها وجود نداشته باشد، موضوع آزادی منفی است. اما اینکه یک فرد امکان دستیابی به آنها وجود نداشته باشد، موضوع بحث آزادی مثبت است(سن، ۱۳۸۳: ۱۰-۱۱). با این تفصیل، سن مفهوم طرد را وسیع­تر از آنچه که تا آن موقع در ادبیات نظری آمده بود بیان می­ کند و معتقد است که طرد اجتماعی می ­تواند یکی از اجزاء سازندۀ محرومیت قابلیتی باشد، همان­طور که می ­تواند دلیلی برای فقدان قابلیت ­های گوناگون باشد. همچنین به عقیدۀ سن، طرد از، روابط اجتماعی می ­تواند فرد را به سمت محرومیت­های دیگری نیز سوق دهد و فرصت­های موجود در زندگی را برای او محدودتر کند. به عنوان مثال، طرد شدن از موقعیت شاغل بودن، می ­تواند فرد را به سمت شرایط بد اقتصادی و به تبع آن محرومیت­های دیگر نظیر سوء تغذیه، و بی­خانمانی هدایت کند (سن، ۲۰۰۰: ۳-۴). او زبان طرد را یک زبان تطبیق­پذیر می­داند که می­توان مفاهیم فراوانی را به وسیله آن توضیح داد. گذشته از آن که استفاده از این زبان در توضیح هر نوع محرومیت، مهارت و توانایی خاص خود را می­طلبد، در استفاده از این گویش باید همواره مفهوم نسبی بودن را در نظر گرفت. در واقع سن با تمرکز بر روی ویژگی­های نسبی بودن، در توضیح فرآینده طرد، آن را مرتبط با مفهوم «محرومیت نسبی» می­داند به عقیده سن، محرومیت نسبی از درآمد، می ­تواند به محرومیت مطلق از حیث قابلیت منجر شود. در جامعه­ای که محرومیت نسبی از درآمد وجود داشته باشد­، حاشیه نشینی اقتصادی و به تبع آن حاشیه نشین اجتماعی پدید می آید. در نگاه سن طرد اجتماعی مربوط به شکست در کسب سطوحی از قابلیت در اشکال مختلف کارکردی می­ شود(غفاری و تاج الدین، ۱۳۸۴: ۳۸).
رویکرد قابلیتی در جایگاه خودش توانست حوزه وسیع­تری را در مقابل دیدگاه متفکران حوزۀ رفاه اجتماعی باز کند. این رویکرد با تأکید بر عوامل غیرمادی و غیردرآمدی که می­توانند قابلیت ­های فرد را تهدید کنند، تحلیل­های جامع­تری را در این زمینه امکان­ پذیر ساخت. به عنوان مثال محدودیت­ها و قیود اجتماعی، شرایط خانواده، تبعیض­های جنسیتی، حتی بیماری­های خاص عوامل غیرمادی­ای شمرده می­ شود که با تأثیر بر روی قابلیت و آزادی افراد، سطح زندگی آن­ها را تغییر داده و حتی انگیزه­ های شخصی و حالات روحی و روانی نظیر اعتماد به نفس را هم تحت تأثیر قرار می دهند. در این راستا موضوع مهمی که نظر سن را به خود جلب کرده است، بحث «نقش آفرینی زنان» در تحولات اجتماعی است. البته او بین نقش آفرینی زنان ونفش پذیری آن­ها تفاوت قائل است. به عقیده او «نقش هر فرد به عنوان یک نقش آفرین(نماینده) با نقش او به عنوان یک نقش پذیر کاملاً متفاوت است. این واقعیت که هر فرد مختار، احتمالاً باید خویشتن خویش را در نقشی منفعل نیز ببیند، نقش­پذیری مسئولیت او و وظایف اضافی غیرقابل انکاری را که وابسته به نقش آفرینی وی است به هیچ روی تغییر نمی­دهد». بدین ترتیب او نقش پذیری را نوعی محدودیت نقش برای زنان دانسته و در عین حال که آن را امری لازم برای دستیابی به رفاه بیشتر برای زنان می­داند، اما دستیابی و تحقق آن را کافی ندانسته و در راستای نقش آفرینی بیشتر زنان، روشی اختیارگرا را در دستور جنبش های زنان توصیه می­ کند (سن، ۱۳۸۳: ۳۲۳). وی با تاًکید بر محور نقش­آفرینی زنان، ابزار ارتقاء قابلیت آنها را نقش آفرینی(با مفهوم اختیاری) دانسته است. برای مثال، شواهد زیادی مغایر با قواعد بیولوژیکی وجود دارد که نشان دهندۀ «مرگ و میراضافی» زنان درآسیا و آفریقای شمالی است. این مرگ­ها منشاً اجتماعی داشته و معرف ارقام عظیم «زنان مفقود» است. «مفقوده» بدین معنا که مرگشان دلایل تبعیض جنسیتی در توزیع خدمات بهداشتی و درمانی و سایر خدمات ضروری داشته است. این موضوع در رفاه زنان و در درک این نکته که زنان«کمتر برابر» به حساب می­آیند، اهمیتی تردیدناپذیر دارد. نشانه­ های فراوانی نیز از نیازهای اجتماعی نادیده انگاشته شده زنان در سراسر جهان وجود دارد. دلایلی بسیار قوی برای پرتو افکندن به این نیازها و شمول جدی آن­ها در دستور کار جنبش­های زنان در دست است(همان منبع ).
جمع­بندی دیدگاه آمارتیاسن و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی: طرد اجتماعی مربوط به شکست در کسب سطوحی از قابلیت در اشکال مختلف کارکردی می­ شود.
جدول شماره(۲-۲۵): جمع­بندی دیدگاه آمارتیاسن و شناسایی منابع مطرودساز اجتماعی

منابع مطرودساز اجتماعی