یکی دیگر از اقداماتی که صورت گرفت تحقیق پیرامون نحوه قیمت­ گذاری فناوری بود که خروجی آن بصورت کتاب در اختیار علاقه­مندان قرار داده شده است.
در سال ۸۷ بدلیل تشکیل صندوق حمایت از تحقیقات در مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی فعالیت‏های فن­بازار ذیل دو معاونت این صندوق یعنی معاونتهای تجاری­سازی و اقتصادی قرار گرفت.
یکی از اقداماتی که به ایجاد زیرساخت لازم برای برقراری فن­بازار کمک شایانی می­نماید سازوکار ثبت پتنت است که در قالب دفتر ثبت اختراعات و اکتشافات دفاعی در مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی تشکیل گردیده و هم اکنون فعالیت می‏نماید.

در سال ۹۱ در معاونت صنعتی وزارت دفاع شرکتی بنام شرکت رشد فناوری (شرف) شکل گرفت. این شرکت در خصوص تجاری‌سازی فناوری­های ودجا اطلاعات ۱۷۰ طرح از سازمان‏های وزارت را دریافت نموده و ۳۰ طرح از آن را که قابلیت تجاری دارند انتخاب نموده و تاکنون ۴ طرح را تجاری نموده و به بخش خصوصی انتقال داده است. طرح­های ارسالی از سازمان‏ها در سایت شرف ارائه گردیده و آماده ارائه به مشتریان است.
در سازمان صنایع هوایی از سال ۹۰ شناسنامه­ فناوری‏های احصاء شده در سازمان در دستور کار قرار گرفته و در سال جاری ۲۰۰ مورد فناوری، شناسنامه­دار شده است. شناسنامه­های تهیه شده در نمایشگاه­های شرکت­های دانش­بنیان، نانوفناوری و صنعت هوایی کیش در معرض دید متخصصین قرار گرفته و در زمینه نانو ۳ تا ۴ عنوان درخواست قرارداد شده است (چسب/پوشش ­های ضدخوردگی). شرکت‏های دانش­بنیان در چند حوزه فناوری درخواست همکاری نموده (کامپوزیت، سیستم­های کنترل، بیودیزل). برخی از این مجموعه­های که درخواست همکاری داده­اند با محدودیت مالی روبرو بودند که تلاش شده تا از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت شوند. همچنین سازمان صنایع هوایی با سازمان صنایع دفاع و صنایع دریایی در زمینه مبادلات فناوری مواردی را به انجام رساندند. در زمینه صادرات نرم­افزار و خدمات فناوری در چندین مورد بطور موفق انجام شده و درآمد فروش فناوری کسب شده است. با انجام فعالیت‏های تحقیقاتی و صنعتی در طول سال‏های گذشته تا کنون، سازمان صنایع هوایی مشحون از فناوری‏های پیشرفته و دومنظوره می‏باشد که با سازوکار فن­بازار، نرخ مبادلات فناوری بشدت افزایش و متناسب با موجودی فناوری‏های احصاء شده سازمان خواهد شد.
در ساصد از جمله اقدامات مرتبط با فن­بازار “احصاء فناوری” بود. در سازمان هوافضا اقدام مهمی که برای فن­بازار ضروری است یعنی اطلس فناوری، استخراج گردید. در این اطلس فناوری‏های کسب شده در قالب فرم مشخصات فهرست­برداری گردید.
اخیراً میز فن­بازار دفاعی در مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی ستاد کل ایجاد گردیده است. همچنین معاونت صنعتی وزارت دفاع برروی تجاری­سازی و فن­بازار دفاعی۲۹ کمیته راهبری تشکیل داده است.
همچنین در بهمن ماه ۹۳ نمایشگاه تولیدات صنعتی غیردفاعی در وزارت دفاع برگزار گردیده است.
مطالب ذکر شده در فوق حاصل یک دهه فعالیت‏های فن­بازار بوده که متاسفانه نتوانسته است به موفقیت لازم که همانا بالا بردن نرخ مبادله فناوری می­باشد در سطح وزارت دفاع دست یابد.
بیان مطالب بالا بدین معنی نیست که در وزارت دفاع خرید یا فروش فناوری صورت نگرفته است. برای مثال در سازمان صنایع هوایی ودجا با نیروهای نظامی و با شرکت‏های دانش بنیان خرید و فروش انجام گرفته است اما در سازوکاری غیرنهادینه بوده است.
۲-۲-۷-۲٫ ویژگی فن‏بازار دفاعی
مقوله دفاع با علم، فناوری و نوآوری یک ارتباط دو طرفه دارد. از یک طرف تولید روزافزون قدرت دفاعی، وابسته به علوم و فناوری‌های نوین بوده و از طرف دیگر بخش دفاعی با معرفی فناوری‏های جهشی و نوظهور، نقش بسزایی در تحولات فناورانه داشته است. به‏دلیل مأموریت بخش دفاعی در تولید مؤلفه قدرت نظامی و نقش کلیدی آن در دفاع و امنیت در مسیر تحقق اهداف انقلاب اسلامی موجب می‏شود تا درآمیختگی علم و دفاع همچنان باقی و یکی از نتایج این شالوده ارتباطی، ظهور نسل­های تحقیق و توسعه از جمله توجه به نیاز کاربر دفاعی و فشار فناوری بوده که همچنان مورد توجه بخش­های دفاعی می­باشد.
اهمیت نیاز بخش دفاعی به علم، فناوری و نوآوری و همچنین تقویت این ارتباط متقابل با تغییراتی که در
ماهیت و شکل نبرد ایجاد گردیده و تغییر در ماهیت تهدیدات نظامی؛
نیاز نیروهای مسلح به سمت تنوع بالا، شمارگان پایین، فناوری و کیفیت برتر، زمان و هزینه کمتر و انعطاف‌ بالاتر؛
مناسبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فناورانه دنیا و تأثیر آن بر کشور،
ساختار جامعه جوان و اقبال به تسریع در رشد (و دیدن این رشد در کسب علم، فناوری و نوآوری) و تأثیر این مجموعه بر حوزه دفاع
ایجادشده و بیش از پیش مورد توجه می­باشد.
نکته مهم دیگر در بخش دفاعی تنوع محصولات، تجهیزات، تسلیحات، تأسیسات و زیرساخت­های لازم در حوزه ­های نرم فناوری همچون مدیریت تا حوزه ­های نیمه­سخت همچون علوم­شناختی، طب رزم و جیره نظامی و در نهایت حوزه ‏های سخت ادوات نظامی همچون موشک، پهپاد، زیردریایی باعث شده است تا بخش دفاعی به‌مثابه کشوری کوچک از جهت تنوع فناوری‏های موردنیاز تبدیل گردد.
نکته بارز دیگر، سکوهای مشترک ^[۷۰]فناوری در محصولات مختلف بخش دفاعی است که زمینه به اشتراک­گذاری و بهره­وری فناوری را در حد قابل توجهی باعث گردیده است. به بیانی دیگر فناوری‏های موضوعی ^[۷۱]و شیئی ^[۷۲]کسب‌شده در صنایع مختلف، همزمان درخواست­کننده‏های دیگری خواهد داشت.
این نوع ویژگی­ها باعث گردیده تا فن‏بازاربه‌عنوان سازوکار رونق­بخش جریان توسعه فناوری در بخش دفاعی از نیروهای پیشران بیشتری برای شکل­ گیری برخوردار باشد.
در چند سال گذشته وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در صدد برآمده تا با مهندسی نظام جامع اکتساب، طراحی و پیاده­سازی نظام نوآوری ودجا را در دستور کار قرار دهد. نگاشت نهادی نظام نوآوری و یکپارچه­سازی نظام دستیابی به فناوری از جمله تأسیس مراکز توسعه فناوری، دفاتر طراحی، دفاتر مطالعات و نوآوری؛ ظهور نهادهای مبادله‏کننده فناوری را بیش از پیش مهیا نموده زمینه تقویت شکل­ گیری فن­بازار ایجاد می­گردد. در این شرایط فن‏بازار به‌عنوان مکانیزمی برای تحریک طرف‏های عرضه و تقاضا به مبادلات دانش و فناوری جایگاه ویژه‏ای دارد.
همچنین با مطرح شدن سیاست‏های هسته و شبکه به‌عنوان سیاست اصلی در تقسیم کار ملی، بخش دفاع و نیز با توجه به‌ضرورت فرهنگ‏سازی برای رواج فرهنگ کسب‏و‏کار در صنایع دفاعی و مبنا قرار دادن اقتصاد دفاع در تصمیم‏ گیری‏های مربوط به صنعت و تحقیقات دفاعی، فن‏بازار دفاعی به‏عنوان سازوکاری برای پیاده‏سازی این سیاست‏ها بیش از پیش اهمیت می‏یابد.
با توجه به موارد فوق، در این تحقیق فن‏بازار دفاعی به‌عنوان سازوکاری برای کمک به مبادلات فناوری، بین صنایع و سازمان‏های دفاعی تعریف می‏شود. بر اساس این تعریف، فن‏بازار دفاعی محلی حقیقی یا مجازی است که صنایع و سازمان‏های دفاعی می‏توانند دانش و فناوری‏های خود را اعم از دانش و فناوری‏های دارای طبقه‌بندی و یا عادی را، در معرض فروش به سایر صنایع و سازمان‏های دفاعی قرار دهند.
همچنین وزارت دفاع با راه‏اندازی دفتر حسابداری مدیریت دفاعی (حمد) در سال‏های اخیر در تلاش بوده تا نسبت به محاسبه ارزش‏ دارایی‏های نامحسوس (فناوری)، وضعیت توانمندی فناورانه را مشخص نماید.
شایان ذکر است که در این تحقیق فن‏بازاردفاعی بر مفهومی بیش از خریدوفروش فناوری دلالت داشته و به‌عنوان یک ابزار سیاستی برای اجرای سیاست هسته و شبکه، رواج فرهنگ کسب‌وکار و ارتقاء مبادلات دانش و فناوری در نظام نوآوری دفاعی مدنظر قرار گرفته است.
در شرایط فعلی فن‏بازار دفاعی، باید معطوف به یکی از چالش‌های کلیدی صنعت دفاعی، یعنی گسترش شرکت‌های قطعه ساز ‌باشد. برپایی فن‏بازار دفاعی به ودجا کمک خواهد کرد تا شرکت‌های مستعد قطعه‌سازی در کشور را شناسایی و در چارچوب یک استراتژی مشخص، بعضی از فناوری‌های خود را به این شرکت‌ها واگذار کند. شاید این شرکت‌ها در آغاز کار، فاقد توان مالی لازم برای خرید فناوری‌های موردنظر از سازمان باشند؛ اما با بهره گرفتن از روش‌های بیع متقابل می‌توان بر این مشکل غلبه کرد: شرکت‌های قطعه‏ساز از سازمان فناوری خریداری نموده و در ازای آن، مقدار معینی از قطعات و زیرسیستم‌ها را به سازمان می‌فروشند. با برگزاری این فن‏بازار، سایر صنایع کشور نیز فرصت می‌یابند تا با توانمندی‏های فناورانه صنایع آشنا شده و با خرید این فناوری‌ها بر قدرت نوآوری و رقابت‌پذیری خود بیفزایند.
فن‏بازار دفاعی خصوصیات و الزامات متعددی دارد، از جمله:
دارا بودن شبکه‌های دفاعی و ملی نقش‌آفرینی همانند خریداران و فروشنده‌ها، به‏‏منظور حصول آمادگی‌های لازم برای حضور در بازارهای مربوطه؛
وجود سازوکارهای لازم در بخش‌های مختلف تحقیقات بازار و تحقیقات فناوری جهت حضور مؤثر،
دارا بودن تفکر و نگرش نوین به مقوله فن‏بازار دفاعی در زمینه تعریف دقیق سطح دسترسی‌ها (مثلاً محرمانه و عادی)، مثلاً فن‏بازار دفاعی را می‌توان به دو بخش عادی و محرمانه طبقه‌بندی کرد به‌طوری‌که فن‏بازار دفاعی بتواند اتصالات لازم را با بخش ملی و فراملی برقرار نماید تا بتواند از ظرفیت‌های ملی و فراملی استفاده نماید. چراکه اساساً فن‏بازار دفاعی به‌تنهایی نمی‌تواند موفق گردد.
دارا بودن قانون مالکیت فکری و معنوی در سطح فن‏بازار دفاعی و الزام پیاده‏سازی آن
برنامه‏ ریزی فرهنگی جهت ارتقاء سطح فرهنگی فن‏بازار، چرا که باید بر روی نیروها، دانشمندان سازمان، طراحان و متخصصان فناوری این فرهنگ پیاده‏سازی شود که مدیریت فناوری بایستی مبتنی بر اصول علمی و چرخه عمر باشد.
ایجاد یک سیستم انگیزشی و حمایتی در سطح دفاع جهت رونق گرفتن بازار الزامی می‌باشد، چرا که برای اینکه یک فناوری از بین نرود، نیازمند آن است تا به‏وسیله یک سازوکار انگیزشی، در یک صنعت دیگر (که احتیاج دارد) مورد استفاده قرار بگیرد تا بتواند روال توسعه خود را طی نماید.
طبقه‌بندی فن‏بازار دفاعی مبتنی بر ویژگی‌های فناوری‌ها، ازجمله زرد، سبز و قرمز. البته استراتژی‌های ترکیبی و اساسی باید برای این نوع فن‏بازارها ایجاد گردد.
داشتن برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق در سطح فن‏بازار، به‏طوری‏که بتوان از تأخیرها در مبادلات جلوگیری نمود. فن‏بازار دفاعی باید دارای این سازوکار باشد که در بین فرآیندهای عرضه و تقاضای فناوری‌ها، تأخیری صورت نگیرد.
ایجاد یک مرکز اطلاع‌رسانی پویا و منظم و قوی، به‏طوری‏که بتواند بین سازمان‌های نظامی ارتباط ایجاد نمایند.
از دیگر ویژگی‌های فن‏بازار دفاعی، تقویت اصول مذاکره حرفه‌ای در سطح تبادلات داخلی فن‏بازار می‌باشد چرا که آفت فن‏بازارهای کنونی تفکرات سنتی در مذاکرات خریدوفروش می‌باشد. این ویژگی در فن‏بازارهای اروپایی و آمریکایی موفق بسیار دیده می‌شود.
یکی از رویکردهای اخیر موثر در شکل‌گیری فن‌بازار، تشکیل هسته‌های دانا و شبکه‌های توانا می‌باشد؛ الگوی بومی‏سازی فناوری‏های دفاعی بر پایه رویکرد هسته و شبکه توسعه می‏یابد، تدارکات لازم برای فعال‎سازی فن‏بازار را مهیا می‏کند.
ویژگی اساسی فن‏بازار دفاعی، توجه به عوامل امنیتی و حفاظتی در تبادلات می‌باشد. البته رویکردها و دستورالعمل‌های مختلف و جزئی و در سازمان‌ها موجود می‏باشد که باید همگی یکپارچه و با یک دستورالعمل و قانون، وارد فضای فن‏بازار گردند.
فن‏بازار دفاعی باید یک متولی مجزا و مستقل داشته باشد. البته در بسیاری از کشورها این کار در قالب معاونت فناوری در سطح وزارتخانه ایجاد شده که در ودجا ایجاد نشده است.
فن‏بازار دفاعی، تفکر، مدل، دستورالعمل و واژگان یکسان و هماهنگ ‏نیاز دارد. البته این امر در سطح موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی راه‌اندازی شده است اما نیاز به بهبود و ارتقاء دارد.
فن‏بازار باید دارای یک سیستم مناسب قیمت‌گذاری و خریدوفروش مناسب باشد؛ که متأسفانه در ایران و بخش دفاع این عمل صورت نگرفته است.
بعد آگاه‌سازی آموزشی در فن‌بازار بسیار مهم و اساسی می‏باشد که بایستی به‏ صورت سیستماتیک و منطقی آغاز شود. شرایط کنونی به‌صورت مقطعی و جزیره‏ای است (مثلاً بحث تسهیلات، آموزش، دوره‌های تکمیلی، حقوق فناوری، مالکیت فکری، مالکیت معنوی).
۳-۲-۷-۲٫ ضرورت تمرکز بیشتر بر جایگاه سکوهای فناوری در شکل‌گیری فن‌بازار دفاعی کشور
سکوهای مشترک فناوری^[۷۳] در بخش دفاعی زمینه ­های بسیار مناسبی را برای به اشتراک­گذاری فناوری برای صنایع مورد نیاز ایجاد می­نماید. با توجه به الگوی شکست فناوری از سطح سامانه تا ماژول که در ستاد بومی­سازی فناوری دفاعی طراحی و با کمک سازمان‏های صنعتی که خود از طریق wbs^[74] پروژه­ های سامانه­ای خود را خرد نموده ­اند طراحی و بکارگرفته شده است، با بهره گرفتن از نرم­افزار مربوط ریزفناوری‏های بسیاری در فناوری‏های سیستمی می­توان یافت که خوراک مبادلاتی فناوری را در بین صنایع دفاعی و غیردفاعی ارتقاء خواهد بخشید. فن­بازار با توجه به این حجم از فناوری‏های مشترک در حال اکتساب زمینه ایجاد و بکارگیری مناسبی را خواهد داشت.
با توجه به این‏که در سال‏های اخیر، بودجه دفاعی دولت‏ها کاهش‌یافته و متقابلاً توانایی آن‏ها برای خرید از شرکت‏های دفاعی کاهش‌یافته، علاقه‏مندی این شرکت‏ها برای توسعه محصولات در زمینه سکوهای مشترک بیش از پیش افزایش‌یافته است. موسسه مکنزی^[۷۵] در سال ۲۰۱۲، در پژوهشی به مصاحبه با مدیران ۲۰ شرکت دفاعی پرداخته و از آن‏ها در رابطه با حوزه‏هایی که بیش‏ترین ظرفیت برای سودآوری در چند سال آینده را دارند، سؤال شده است. از میان گزینه‏های مختلف، هوافضای تجاری با ۸۱% ، سیستم‏های بی‏سرنشین با ۷۱% و امنیت سایبری با ۵۲% بیشترین گزینه‏های انتخاب شده بوده‏اند، این‏ گزینه‏ها نشان می‏دهد که گرایش و علاقه‏ این شرکت‏ها به سمت سکوهای مشترک فناوری بیش از سایر فناوری‏ها است و این خود نشان از موفقیت انتقال فناوری در این نوع از فن‏بازارها است.
نوعی دیگر از انتقال فناوری در فن‏بازارهای دفاعی را می‏توان در شرکت‏های تولید کننده تجهیزات نظامی یافت. این شرکت به‏واسطه رقابتشان در عرصه بازارهای تسلیحاتی و جنگ‏افزاری، به تحقیق و توسعه گسترده‏ای در زمینه فناوری‏های پیشرفته‏^[۷۶] پرداخته و با توجه به انحصاری بودن فناوری و نداشتن موانع خاص، با بررسی و پیدا کردن نیاز بازار، به‏ راحتی از فناوری کسب‏شده در راستای ساخت تجهیزات غیرنظامی استفاده می‏کنند یا به عبارت بهتر، انتقال فناوری در داخل خود شرکت صورت می‏گیرد. در همین راستا ۱۰ شرکت با بیشترین سود دفاعی در سال ۲۰۱۳ بررسی گردید.
جدول ۱۱-۲٫ سود شرکت‏های دفاعی