چنان که ملاحظه میگردد از معرّفی مجرم در میان اهل قبیله و یا محلّهاش به عنوان تشهیر نام برده شده است و اموری که باعث تحقیر مجرم در بین مردم شود مانند سوار کردن بر الاغ یا تراشیدن سر مجرم، مورد نهی قرار گرفته است.
پیشینه تاریخی مجازات در ملأعام
مجازات در طول تاریخ وجود داشته است، اما کمیت و کیفیت آن در طول هر دوره تاریخی با توجه به سیاست حاکم بر آن جامعه که متاثر از دین و مذهب بوده، متفاوت بوده است . از این رو بررسی سیر تاریخی اجرای مجازات در ملأعام در طول تاریخ بینش ما را در رابطه با این پدیده گسترده می کند.
قانون حمورابی
قانون حَمورابی که به دستور حمورابی شاه بابل نوشته شد، شامل ۲۸۲ ماده در باب حقوق جزا و حقوق مدنی و حقوق تجارت است. ستونی که قوانین حمورابی بر روی آن حک گردیده از بازالت است و در حدود ۲٫۵ متر ارتفاع دارد. متن قوانین گرداگرد این ستون در ۳۴ ردیف به خط میخی نوشته شده‌است (پیرنیا،۱۳۸۸: ۱۱۰)
قانون حمورابی نخستین سند شناخته شده‌ای است که در آن یک فرمانروا به اعلان عمومی یک مجموعه کامل قوانین برای ملت خود اقدام می‌کند. حمورابی (۱۸۱۰-۱۷۵۰ پ.م.) ششمین پادشاه اولین سلسله شاهان کشور قدیم بابل است. تاریخ شاهی او را (۱۷۹۲-۱۷۵۰ پ.م.) آورده‌اند. قانون نامه حمورابی یکی از معتبرترین منابعی است که با مطالعه آن می‌توان با سیستم جزایی ایران آن دوره آشنا شد؛ در این قانون صریحا به اجرای مجازات در حضور جمع اشاره شده است که ماده ۲۰۲ در همین زمینه مقرر میدارد:
ماده۲۰۲٫ اگر شخصی چانه شخص(دیگری را) که از او برتر است شکست او باید در حضور جمع شصت(بار) با شلاقی از دم گاو شلاق بخورد.
البته موارد دیگری هم وجود دارد که هرچند به اجرای علنی اشارهای نشده است اما خصوصیات مجازاتها بگونهای است که ذاتا در ملأعام انجام می شود و در ذیل به دو مورد آن اشاره می شود:
ماده۱۲۲٫ اگر انگشت مردم به خاطر مرد دیگری به همسر شخصی اشاره میکرد ولی او هنگامی که با آن مرد خوابیده بود دستگیر نشد(آن زن) باید بخاطر شوهرش خود را در رودخانه بیندازد.
ماده ۱۵۵٫ اگر شخصی برای پسر خود عروسی انتخاب کرد و پسر او با(آن زن) آمیزش کرد ولی خود او نیز با (آن زن)هم آغوش شد و آنان او را دستگیر کردند، آنان باید آن شخص را بسته و او را به داخل آب بیندازند.
تورات و انجیل
یکی از منابع مهم حقوق کیفری قبل از اسلام کتابهای مقدس تورات و انجیل است که با مطالعه آن ها می‌توان با انواع مجازات و نحوه اجرای آن ها در آن برهه از زمان آشنا شد. فیلسوفان و حقوق دانان باستان با تکیه بر نوشته های تورات و متخصصان حقوق کلیسای قرون وسطی و دوره کلاسیک با تکیه بر انجیل قوانین را استباط میکردند ، در این کتب مقدس هرچند به اجرای مجازاتها در ملأعام اشارهای نشده است اما مجازاتهایی وجود دارد که اجرای علنی آن ها از خصوصیات بارز و غیرقابل تفکیک مجازات به شمار میروند و ذات آن مجازاتها بگونهای است که باید در ملأعام اجرا شود. در ذیل به نمونه هایی از این مجازاتها اشاره می شود:
– پس آن مرد و یا زنی که این عمل ناشایسته را در اندرون دروازههایت مرتکب شده است آن مرد و یا آن زن را بیرون آر و با سنگ سنگسارش نما تا بمیرند (گلن و هنری ، ۱۳۸۰: ۳۶۴).
– پس تمامی مردمان شهرش او را به سنگ سنگسار نماید تا که بمیرد، بدین منوال شرارت را از میان خود رفع نماید.
– مرد یا زنی که صاحب اجنه و یا جادوگر باشد البته کشته خواهند شد آن ها را با سنگ سنگسار خواهند نمود خون ایشان به گردن ایشان است.
– آنگاه دختر را به در خانه پدرش بیرون آوردند و مردمان شهرش او را به سنگ سنگسار نمایند تا که بمیرد زیرا که در اسرائیل قباحت ورزیده در خانه پدرش زاییده شده.
– اما مریم چون بود دانا به مشیت خدا و در باطن ترسناک بود از اینکه به غضب در آید طایفه بر او بواسطه اینکه آبستن است پس سنگباران کنند او را که گویا مرتکب زنا شده شوهری از عشیره خود برای خود اختیار نمود ( قزلباش،۱۳۷۴: ۶۱).
– چون او را استهزاء نمودند جامه سرخ از وی کند لباس خودش را پوشانیدند و او را بیرون کشیدند تا انکه صلیبش نمایند؛ و او را صلیب کرده (گلن و هنری،۱۳۸۰: ۱۱۲).
– و از این رو خدای امر فرموده به اینکه مثل این پسر بد کنش جلو دروازه شهر وجوب سنگسار شود به غضب طائفه ( قزلباش، ۱۳۷۴: ۹۴).
سنگسار نمودن یا به صلیب کشیدن، مجازاتهایی است که ذاتا به طور علنی و در ملأعام انجام میپذیرد که در کتابهای مقدس تورات و انجیل به آن اشاره شده است.
دوره باستان( یونان و رم)
کیفر نزد یونانیان قبل از هرچیز وسیلهای است برای اعاده آبروی از دست رفته بزه دیده و همزمان برای تأیید مجدد حیثیت و قدرت وی، با توهین به شخص توهین کننده یعنی مجرم، چندان که او را خوار کند. در واقع کیفر باید قلب بر آشفته بزه دیده را آرام بخشد و به وی نفع برساند و برای او نوعی لذت به وجود آورد. در تراژدیهای یونانی نسبت به جانیان با بیرحمی رفتار می شود، و بزه دیده می تواند آزاد خشم خود را ارضا کند. در آژاکس اثر سوفکل قهرمان تراژدی از دشنام و تازیانه استفاده می کند. از نظر یونانیان فردی که دشنام و تازیانه به او وارد می شود تا مرتبه بندگی تنزل مییاید. آشیل در اثر خود، پرومته در زنجیر، چهرهای از زئوس[۹] ترسیم می کند که در آن پرومته آتش را که زئوس نگهدار آن بود از وی ربوده است، و از آنجا که سرا پای زئوس از تنفر مملو شده است، رنج و آزار غل و زنجیر را به پرومته تحمیل و با وی به مانند اسب بارکش رفتار می کند. در خطابه ارسطو، کیفر، نخست باید بزه دیده را ارضا کند، به این شرط که بزهکار بداند که به خاطر بزه دیده رنج و آزار میکشد (پرادل،۱۳۹۳: ۲۳).
در باستان عقیده بر این بوده است که عدالت کیفری نظم مختل شده را احیا می کند و با مجازاتی شبیه بزه، تعادل را در جامعه برقرار میسازد. در این صورت کیفر باید، طبق مفاهیم قصاص، دقیقا همانند جرم ارتکابی باشد؛ و باید در مورد مکان اجرای کیفر همانندی وجود داشته باشد: اُرست[۱۰] اژیست[۱۱]را به مکانی که در آنجا پدرش را کشته است میبرد تا در همان محل او را نابود کند.
آموزههای اسلامی پیرامون اجرای مجازات در ملأعام
انسان در مکتب مبین اسلام از عزّت و کرامت ویژهای برخوردار بوده و دارای چنان ارزش والایی بوده که خلیفه الله نام گرفته است. خداوند انسان را شایسته تکریم قرار داده و در آیات مختلف قرآن نیز از آن یاد نموده است. خداوند در آیهی ۷۰ سورهی اسراء میفرماید: ما بنی آدم را تکریم کردیم و کرامت بخشیدیم. در دین مبین اسلام، افراد دارای اعتبار، شخصّیت و منزلت هستند و هیچ کس حقّ تحقیر و سرزنش و یا خوار کردن بندهی موُمن را ندارد.در صورت ارتکاب خطا و جرمی از سوی بندهی موُمنی، ضمن حفظ آبرو و حیثیّت او، باید مجازات مقرّره را بر او اعمال نمود نه بیشتر از آن.خداوند ستّار العیوب است و همیشه در توبه را به روی بندگانش گشوده است. سیرهی امامان معصوم و احادیث و روایات برجا مانده از آن ها نیز حکایت از برخورد مناسب و همراه با گذشت و عطوفت آن ها نسبت به افراد خاطی دارد. برای مثال، در خصوص داشتن برخورد مناسب در مواجهه با خطای کسی روایات ذکر شده است.
