محیط طبیعی

با آغاز انقلاب صنعتی و گسترش روز افزون صنایع مختلف، آلودگی های گوناگون زیست محیطی رشد فزاینده یافت؛ به نحوی که امروزه یکی از اساسی ترین زمینه‌های مسئولیت اجتماعی سازمان ها، حفظ محیط زیست است. افزایش گازهای سمی در نتیجه فعالیت واحدهای مختلف سازمان های تولیدی و ایجاد آلودگی در هوا و آب رودخانه و دریاچه ها بر اثر ریختن پساب های صنعتی و مواد زائد، صدای شدید برخورد چرخ های ماشین های صنعتی و … که همگی حاصل فعالیت مؤسسات تولیدی است، باعث شده اند که محیط زیست آلوده ای در اطراف خود داشته باشیم. کارخانه‌ها و مؤسسات تولیدی با اشاعه آلودگی های مختلف (اعم از آلودگی هوا، آلودگی زمین، آلودگی آب، آلودگی صدا و بخش ضایعات ) ادامه حیات را برای نسل انسان با مشکل همراه کرده‌اند (اعضای آکادمی علوم اتحاد جماهیر شوری، ۱۳۷۲)

ارزش ها و هنجارهای فرهنگی

هرچند جامعه از سازمان ها می‌خواهد که به تولید و ارائه کالاها و خدمات مورد نیاز بپردازند، ولی در عین حال این انتظار را هم دارد که در انجام فعالیت های اقتص ادی خود، اصول اخلاقی را نیز در نظر داشته باشند. امروز بیش از پیش، از سازمان ها این انتظار می رود که در زمان تصمیم گیری های خود، اصول اخلاقی و ارزش را مد نظر داشته و همواره تلاش کنند که تعادلی بین امور اقتصادی و اخلاقی برقرار سازند. جوامع مختلف بشری، اخلاقیات خود را به شکل قانون یا مقررات، سنن و آداب و رسوم و اعتقادات مذهبی در وجدان تک تک افراد جامعه حک می‌کنند. از این رو، مشکلات و مسائل اخلاقی زمانی برای یک سازمان به وجود آید که در عمل، از نظرات جامعه درخصوص امور اخلاقی انحراف بورزد. این موضوع، در کشور ما از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه اصول اخلاقی و ارزش های اجتماعی، حاکمیت خاصی بر مردم دارد، به نحوی که مردم نسبت به عدم رعایت آن ها حساسیت خاص دارند. بدیهی است که سازمان، خود از عدم رعایت موازین اخلاقی و ارزش های اجتماعی متنفر می شود؛ چراکه بی توجهی به ارزش ها، به شهرت و آبروی سازمان لطمه وارد کرده و باعث می شود که سازمان، مشتریان، سهام‌داران و حتی کارکنان خود را از دست بدهد . ‌بنابرین‏ اخلاق خوب و کار خوب محبوب می شود. (داویس و فردریک،۱۹۸۴)

اگر پایبندی به ارزش های انسانی از جانب مسئولان و مدیران جامعه رعایت نشود و ارزش های انسانی تحت الشعاع ایمان شخصی و منافع صنفی و گروهی قرار گیرد، ضد ارزش ها و ناهنجاری ها، جای ارزش های را می گیرند و معیارها و میزان ها متزلزلم ی شوند. از این رو، ایجاد جامعه سالم، زمانی میسر است که همه افراد و سازمان ها و تمام نهادهای اجتماعی دست در دست یکدیگر نهند و با وحدت نظر و وحدت هدف و احساس این نکته که ،« کلکم راع و کلکم مسئول » همواره از نهال طهارت، قداست ، کرامت و تقوی اجتماعی خود پاسداری کنند (بابایی، ۱۳۷۳)

با تعیین ارزش های اجتماعی و شاخص های آن، به مدیران مسئولی که پایبند ‌به این دسته ارزش ها بوده و دراجرای آن ها اهتمام می ورزند، پاداش مناسب داده می شود.

رفاه عمومی

توجه به رفاه عمومی جامعه در اصول اخلاقی و اعتقادات و ارزش های مذهبی ما نیز وجود داشته و درجا ی جای کتب و نوشته های اجتماعی و مذهبی ما ‌به این مهم ، تأکید و توجه شده ا ست. خداوند متعال در کتاب آسمانی خود، مسلمانان را نسبت به یکدیگر مسئول دانسته و با صراحت و دقت، مسئولیت آنان را نسبت به یکدیگر تعیین و مشخص نموده است . بدین جهت بسیاری از مردم معتقدند که سازمان ها و نهادهای اقتصادی باید در بهبود و گسترش رفاه عمومی جامعه مشار کت داشته باشند ؛ مشارکت در مسائلی همچون کمک به مؤسسات و انجمن های خیریه و غیر انتفاعی، فقرا و مستضعفان، افراد سالخورده و کودکان بی بضاعت. گریفین، ۱۹۸۷)

مشارکت در حل مسائل و مشکلات اجتماعی

جامعه، خود می‌داند که انتظار اینکه مؤسسات خصوصی، بار مشکلات جتماعی را به تنهایی به دوش بکشند، نه واقعی است و نه منصفانه. در عین حال، مردم هم این انتظار را ندارند که دولت به تنهایی، همه مشکلات اجتماعی را برطرف سازد. از این رو، خواه ناخواه جامعه به نحوی شکل می‌گیرد که با همیاری یکدیگر، راه حل قابل قبولی برای مشکلات اجتماعی می‌یابند. (داویس و فردریک)

وفای به عهد و انجام به موقع تعهدات

وفای به عهد و پایبندی به تعهدات، از نظر اسلام از عالی ترین فضایل انسانی است. قرآن کریم و آثار ائمه معصومین (ع)حاکی از این است که وفای به عهد یکی از شرایط اساسی ایمان محسوب می شود و تخطی از آن، در حکم بی دینی و بی ایمانی است (فاضل لنکرانی، ۱۳۶۶) از این رو ، مسلمانان حق ندارند قراری را که با دیگران می بندند، نادیده گرفته و نسبت به آن خلف وعده نمایند (قوچانی؛ ۱۳۷۴). مسلمانان باید نسبت به تعهدات و پیمان های خود وفادار باشند. (تقوی دامغانی، ۱۳۷۳)

ستیزه جویی یا رقابت

مردم به هیچ عنوان انتظار ندارند که نهادهای اقتصادی به جای یک رقابت سالم، با یکدیگر در ستیزه جویی باشند. در فر ایند ستیزه جویی، گروه ها سعی می‌کنند به شیوه های ناصحیح و غیراخلاقی، مانع رسیدن ‌گروه‌های دیگر به هدف مشترکشان شوند. در نتیجه یک رقابت ناسالم و ستیزه گرانه، جامعه متحمل زیان های سنگینی خواهد شد.

ابعاد مسئولیت اجتماعی سازمان ها

مسئولیت اجتماعی دارای چهار بعد است: (بزرگی، ۱۳۸۳)

بعد اقتصادی : مهم ترین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان ها، بعد اقتصادی است که در آن فعالیت ها و اقدامات اقتصادی مدنظر قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است، لذا وقتی سازمان سود لازم را به دست آورد و حیات خود را تضمین کند، می‌تواند به مسئولیت های دیگر بپردازد. در حقیقت اهداف اولیه سازمانی در این بعد مورد توجه قرار می‌گیرد.

بعد قانونی : دومین بعد مسئولیت اجتماعی، بعد قانونی (حقوقی) است و سازمان ها ملزم می‌شوند که در چارچوب قوانین و مقررات عمومی عمل کنند. جامعه این قوانین را تعیین می‌کند و کلیه شهروندان و سازمان ها، موظف هستند ‌به این مقررات به عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را» التزام اجتماعی» نیز می‌گویند.

بعد اخلاقی : سومین بعد مسئولیت اجتماعی سازمان ها، بعد اخلاقی است. از سازمان ها انتظار می رود که نظیر دیگر اعضای جامعه به ارزش ها، هنجارها، اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در فعالیت های خود مورد توجه قرار دهند . بعد اخلاقی مسئولیت اجتماعی را» ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی « می‌گویند.

بعد عمومی و ملی : چهارمین بعد مسئولیت اجتماعی ، بعد ملی است که شامل انتظارات، خواسته ها و سیاست های مدیران عالی در سطح کلان است. انتظار می رود مدیران و کارگزاران سازمان ها با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور، تصمیمات و استراتژی های کلی را سرلوحه امور خود قرار داده و با دید بلندمدت تصمیم گیری کنند. بعد ملی مسئولیت اجتماعی را«مساعدت اجتماعی» می‌نامند. ‌پاسخ‌گویی‌ اجتماعی در واقع ‌پاسخ‌گویی‌ و تعهد در قبال مسئولیت واگذار شده است. از این رو پاسخگو بودن، دلالت بر نوعی رابطه رسمی دارد که در آن اختیارات از یک طرف به طرف دیگر محول شده است. ریچارد هیکس در یک تقسیم بندی، پاسخ گویی را در شش بعد مورد بررسی قرار می‌دهد:

۱- ‌پاسخ‌گویی‌ مدیریتی: این پاسخ گویی در برابر مدیر ارشد یا مدیر بالادست صورت می‌گیرد.