۱) فاکتورهای گیاهی:
فاکتورهای عمده گیاهی که بر دسترسی گیاهان به آب تأثیر میگذارد عبارتند از:
الف) توانایی گیاهان برای مقاومت در برابر تنش رطوبتی
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
ب) مشخصات ریشه
شدت جذب آب به طور عمده با شدت تعرق و شیب‌های‌‌ایجاد شده که کمک میکند آب در خاک به سمت ریشه حرکت کند، کنترل میشود.
۲) فاکتورهای محیطی:
رطوبت، جا به جایی هوا و دما فاکتورهای کلیدی هستند که بیشترین تأثیر را بر روی دسترسی به آب خاک جهت رشد گیاه و استفاده از آن دارند.
تهویه خاک:
گیاهان به تأمین اکسیژن کافی جهت رشد ریشه نیاز دارند. تهویه‌ی نامطلوب بر رشد گیاه و جذب آب در بیشتر گیاهان به جز برنج تأثیر میگذارد.
الف) تهویه‌ی خاک نفوذپذیری ریشه را افزایش میدهد که در جذب کم اثر آب مؤثر است.
ب) تأثیر دیگر تهویه خاک، کاهش تجمع نمک در ریشه‌ها و کاهش جذب مؤثر آب است. همانطور که در چغندرقند رخ میدهد.
بیشترین تأثیر نامطلوب تهویه ناقص خاک، در خاک‌هایی با یافت ریز مشاهده میشود به این صورت که تولید محصول در آنها کاهش مییابد. مقدار کم اکسیژن برای رشد گیاهانی مانند ذرت خوشه‌‌ای و محصولات دیگر در طول دمای بالای خاک در مناطق گرم و خشک بسیار نامطلوبتر است. زمانی که روزنه‌های سطح خاک به دلیل آبیاری غرقابی یا آبپاشی طولانی مسدود میشود، غلظت اکسیژن در منافذ خاک کاهش مییابد. شدت بازیابی تهویه‌ی خاک به دنبال یک آبیاری به شرایط فیزیکی خاک بستگی دارد.
دمای خاک:
جذب آب در دمای خاک زیر ۲۰، به دلیل کاهش نفوذپذیری سلول‌های ریشه و افزایش ویسکوزیته آب که موجب حرکت فعال آب در ریشه‌ها میشود، به شدت کاهش مییابد. رشد کم ریشه در دمای پایین ممکن است به طور قابل توجهی سطح جاذب را کاهش دهد..
رطوبت خاک:
زمانی که رطوبت خاک افزایش یافته و روزنه‌های خاک کاملاً با آب پر میشود، بخشی از رطوبت مجبور است که به دلیل نیروی جاذبه زمین به سمت پایین حرکت کند. این به این معنی است که ممکن است رطوبت برای جذب توسط ریشه‌ها موجود نباشد. از این رو، حجم کلی رطوبت خاک نشان دهنده‌ی رطوبت موجود برای رفع نیاز گیاه نمیباشد. رطوبت خاک میتواند بر اساس نیرویی که آب را به ذرات خاک متصل میکند به سه گروه عمده تقسیم شود:
الف) آب هیگروسکوپی ب) آب مویین پ ) آب ثقلی
الف) آب هیگروسکوپی:
آب هیگروسکوپی به مقدار آب جذب شده توسط ذرات سطح خاک از بخار آب اتمسفر با رطوبت نسبی زیاد که نیروی مکش زیادی (در حدود ۱۵ اتمسفر ) دارد، گفته میشود اما این مقدار رطوبت برای گیاهان کافی نیست چرا که ریشه گیاه به آن دسترسی ندارد.
ب) آب مویین:
آب مویین مقدار آب مورد نیاز برای نگهداری یک واحد حجم آب در یک واحد حجم خاک است. این آب قابل دسترسی به ریشه‌ی گیاه میباشد. دسترسی گیاه به آب موجود در خاک تابع پیچیده‌‌ای از پتانسیل آب موجود در خاک و هدایت هیدرولیکی (آبی) خاک میباشد.
پ) آب ثقلی:
آب ثقلی مقدار آب فراتر از ظرفیت خاک که تخلیه شده و به دلیل نیروی جاذبه‌ی زمین به سمت لایه‌های زیرین خاک حرکت میکند.
نقطه‌ی پژمردگی:
زمانی که رطوبت خاک کاهش مییابد به اندازه‌‌ای که گیاه نتواند رطوبت مورد نیاز خود را با سرعت مناسب جذب کند اتساع برگ‌ها از بین رفته و گیاه در pF 2/4 به طور دائمی پژمرده میشود.
نقطه پژمردگی دائم گیاه شاخصی است که نشان میدهد که گیاهان قادر به جذب رطوبت از خاک جهت رشد خود نمیباشند. در‌‌این مرحله، مقدار رطوبت موجود در خاک با مقدار رطوبت مورد نیاز برای جذب ریشه مطابقت ندارد. جدول زیر (جدول۱- ۱۸) درصد حجم رطوبت انواع مختلف خاک را در نقطه پژمردگی برای غلات نشان میدهد.
جدول ۱-۱۸- تأثیر بافت خاک بر ضریب پژمردگی (درصد آب) منبع: رامانا[۴۶]، جی. وی.[۴۷] (۱۹۶۵)، اصول آبیاری کشاورزی[۴۸]
گیاه
خاک درشت
خاک ریز
لوم شنی
لوم
لوم رسی
ذرت
۰۷/۱
۱/۳
۵/۶
۹/۹
۵/۱۵
ذرت خوشه‌‌ای
۹۷/۰
۶/۳
۹/۵
۰/۱۰
۱/۱۴
