در دنیای امروز که شاهد تغییر های وسیع و اساسی در اقتصاد دنیا هستیم رقابت پذیری به عنوان یک موضوع کلیدی در سطح دنیا مطرح است و از آن به عنوان وسیله ای برای دستیابی به رشد اقتصادی قلمداد می شود. یکی از ویژگی های شرکت های موفق، مزیت رقابت پذیری است و در عین حال ویژگی های بارز شرکت های نا موفق، عدم بهره مندی از این مزیت است (کایات و گادلوپ، ۲۰۰۹). اسمیت (۱۹۹۵) با دیدگاهی جهانی، رقابت پذیری سازمان ها را در نحوه عملکرد و روش های کاری، متفاوت از هم می‌داند. او شرکت های کلاس جهانی را نسبت به دیگر شرکت ها، از ویژگی های مشترکی به منظور ارتقای رقابت پذیری، برخوردار می‌داند. اسمیت با تشکیل دادن بازار رقابتی محصول به عنوان چارچوب مناسب برای اثر بخشی در منابع و در پی آن تأثیر بر روی مدیریت غیر کارا موفق بود (گیرود و مولر، ۲۰۰۹). مچلپ (۱۹۶۷) استدلال می‌کند که محیطی برای مدیریت غلط در یک بازار رقابت کامل وجود ندارد، زیرا تمام شرکت های غیر مؤثر سریعاً از بازار خارج می‌شوند. هدف اصلی شرکت ها با افزایش شدت رقابت میان آن ها، تعریف استراتژِی هایی است که بنگاه را به بالاترین سطح عملکرد در نتیجه سودهای بالا برساند. مدیریت سود زمانی رخ می‌دهد که مدیر برای گزارشگری مالی از قضاوت شخصی خود استفاده می‌کند و این کار باعث گمراه کردن برخی از صاحبان سهام درباره عملکرد واقعی اقتصادی و یا برای تأثیر در نتایج قراردادهایی انجام می‌دهد که به ارقام حسابداری گزارش شده بستگی دارند (گاتمن و همکاران، ۲۰۰۶). مدیرانی که به طور مداوم خود را کارا می دانند، برای کارا نشان دادن خود، نه تنها به سود حسابداری تغییر یافته عمدی نیاز دارند، بلکه مجبورند در بازار واقعی نیز اعمال نفوذ کنند .چرا که تنها راه بقا و دوام شرکت ها در بازار، توان رقابت کردن با دیگر رقبا در صنعتی است که در آن فعالیت می‌کنند. شرکت ها در نتیجه این رقابت ممکن است به دلایل مختلفی با توجه به عدم توان رقابت دست به اقداماتی از قبیل مدیریت کردن سود بنماید (بگنولی و واتس، ۲۰۰۷ و کدیا و فیلیپون، ۲۰۰۹).

با توجه به تحقیقات انجام شده در موضوعات مرتبط همچون پاول (۲۰۰۹) که حاکی از این است که رقابت بازار تأثیر منفی بر کیفیت سود دارد و همچنین در تحقیقی دیگر چنگ و همکاران (۲۰۱۱) بیان کردند که ارتباط مثبتی میان رقابت بازار محصول و کیفیت سود شرکت‌ها وجود دارد. ‌بنابرین‏ احتمال این می رود که بین رقابت بازار و نوسان های سود نیز ارتباط وجود داشته باشد که این نیازمند آزمون است تا نتایج آن مشخص شود.

در این پژوهش برای بررسی تأثیر رقابت پذیری بر نوسان های سود شرکت های صنایع غذایی از مدل پورتر استفاده می شود.

طیق مدل پورتر، محیط رقابتی صنعت توسط تقابل پنج نیروی نسبتاً با ثبات که در همه صنایع مشترک اند، اما با توجه به ویژگی های اقتصادی و تکنولوژیکی هر صنعت متفاوتند، تعیین می شود.

تقابل این نیروها سودآوری بلند مدت یک صنعت را تعیین می‌کند. ویژگی و شدت این نیروها به ساختار و ویژگی های اقتصادی و تکنیکی هر صنعت بستگی دارد. این پنج نیرو عبارتند از : تهدید ورود رقبای جدید، شدت رقابت میان رقبای موجود، تهدید ورود محصولات جانشین، قدرت چانه زنی خریدار، قدرت چانه زنی تأمین کننده.

دلایل بیان شده انگیزه اصلی برای انجام پژوهش حاضر را فراهم ‌کرده‌است.

۱-۲- اهمیت و ضرورت پژوهش

امروزه نوسان های سود یکی از موضوعات بحث برانگیز و جذاب در پژوهش های حسابداری و مدیریت مالی به شمار می رود. به دلیل اینکه سرمایه گذاران به عنوان یکی از فاکتورهای مهم تصمیم گیری به رقم سود توجه خاصی دارند، این پژوهش از جنبه رفتاری، اهمیت خاص خود را دارد. پژوهش ها نشان داده است که نوسان کم و پایدار سود حکایت از کیفیت بالای آن دارد(ابراهیمی کردلر و همکاران ،۸۸). ‌به این ترتیب، سرمایه گذاران با اطمینان خاطر بیشتر در سهام شرکتهایی سرمایه گذاری می‌کنند که روند سود آن ها با ثبات تر است.

از جمله نتایج مورد انتظار این پژوهش می توان به ایجاد درک و آگاهی جدیدی از تاثیر رقابت بازار بر نوسان های سود و همچنین ارائه پیشنهاداتی برای بهبود سود شرکت‌ها با بهره گرفتن از رقابت پذیری در سطح بین الملل نام برد.

۱-۳- اهداف پژوهش

عمده پژوهش های انجام شده ‌در مورد نوسان های سود و هموارسازی آن در کشورهای توسعه یافته انجام شده است. انجام پژوهش های مشابه در ایران و بررسی عوامل مؤثر از دیدگاه های دیگر می‌تواند ادبیات این موضوع را غنی تر سازد. هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت‌های صنایع غذایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و ارائه اطلاعات مفید به سهام‌داران، سرمایه گذاران، کارگزاران، تحلیلگران مالی و مدیران بنگاه های صنعتی می‌باشد. در این پژوهش عواملی همچون حمایت دولت، تعداد رقبا و … مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

۱-۴- سوال های پژوهش

پرسش های اصلی :

• • آیا رقابت بازار و قیمت کالا با یکدیگر ارتباط دارند؟

• آیا برند کالا در رقابت بازار تأثیر دارد؟

۱-۵- فرضیات پژوهش

فرضیه ی اصلی :

• رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

فرضیه های فرعی :

• • از دیدگاه مدیران بنگاه های صنعتی، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

• • از دیدگاه اقتصاد دانان، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

• از دیدگاه حسابداران، رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها تأثیر دارد.

۱-۶- متغیرهای پژوهش

• • متغیر های مستقل:

• • وضعیت سیستم توزیع محصولات صنعت

• • حمایت دولت از صنعت

• • تعداد تأمین کنندگان

• • محصولات جایگزین

• • تعداد رقبا

• • تعداد مشتریان عمده

• متغیر وابسته: نوسان های سود

۱-۷ – کلیات روش تحقیق

این پژوهش از نظر ماهیت و اهداف از نوع پژوهش های کاربردی می‌باشد چرا که با بهره گرفتن از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع تحقیقاتی انجام می شود. همچنین این پژوهش با توجه به عدم کنترل کلیه متغیرهای مربوط نمی تواند از نوع پژوهش های تجربی محض باشد اما با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات گذشته، این پژوهش از نوع پژوهش های نیمه تجربی است. ونیز با توجه به اینکه هدف این پژوهش بررسی تأثیر رقابت بازار بر نوسان های سود شرکت ها است لذا، از نوع تحلیل همبستگی و رگرسیونی می‌باشد. این پژوهش دارای یک متغیر وابسته و چندین متغیر مستقل است که میزان اثر این متغیرهای مستقل در متغیر وابسته از طریق آزمون فرض های رگرسیون مشخص می شود. بر این اساس تعدادی از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (شرکت های صنایع غذایی و آشامیدنی) با توجه به معیارهایی انتخاب شده و داده های مربوط به آن ها در طول سال های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ جمع‌ آوری می شود و پس از محاسبه و برآورد متغیرهای اساسی تحقیق، رابطه این متغیرها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.