رفتارهای مخاطره جویانه به عنوان یکی از جنبه های مهم عملکردهای اجتماعی و یکی از عوامل زمینه ساز رفتارهای ناشایسته و ناهنجار مانند سوء مصرف مواد، خشونت، قماربازی، بزهکاری و تنفروشی در کنار عواملی مانند تکانشگری مورد توجه روان سنجان قرار گرفته است.
تکانشگری به معنای عمل نمودن با کمترین تفکر نسبت به رفتارهای آینده یا عمل کردن بر پایه ی افکاری که مهمترین گزینه فرد یا افراد دیگر نیست در نظر گرفته می شود ودارای یک ساختار چند بعدی است که شامل ابعادی چون تأکید بر زمان حال، ناتوانی در به تأخیر افکندن پاداش، ناتوانی در بازداری خطر پذیری، حس جویی،حساسیت به پاداش، بی حوصلگی ، لذت جویی و ناتوانی در برنامه ریزی است.(اختیاری،۱۳۸۸).
گاه تکانشگری را معادل کاهش ارزش تعویقی تعریف می‌کنند.یعنی تمایل به انتخاب پاداش های کم ولی سریع ،در برابر پاداش های بزرگتر ولی دیررس،بنابرین تعریف، فردی که در برابر تأخیر در ارضاء شدن حاضر به پذیرفتن مقادیر کمتری از پاداش می شود تکانشگر است(لوگو[۸۲]،۱۹۹۸،نقل از رضوان فرد،۱۳۸۶).
یکی از دیدگاه ها در مورد تکانش گری که در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است، نظریه ی بارات و همکاران می‌باشد. این محققان با ترکیب اطلاعات چهار دیدگاه مختلف(مدل پزشکی، مدل روانشناختی، مدل رفتاری و مدل اجتماعی)، سه عامل را یافتند که شامل تکانشگری توجهی(شامل توانایی تمرکز بر تکالیف و بی ثباتی شناختی)، تکانشگری حرکتی(شامل عمل در کسری از ثانیه و پشتکار) و تکانشگری بی برنامگی(شامل کنترل خود و پیچیدگی شناختی) می‌باشد(استنفورد و همکاران، ۲۰۰۹).
رفتارهای تکانشی که گاه با عنوان رفتارهای مخاطره آمیز خوانده می‌شوند، طیف وسیعی از اعمالی را شامل می‌شوند که روی آن ها تفکر کمی صورت گرفته به صورت نابالغ با وقوع آنی،بدون توانایی در انجام تمرکز بر یک تکلیف خاص،در غیاب یک برنامه ریزی مناسب رخ می‌دهند و از ریسک وخطر پذیری بالایی برخوردارهستند(حدادی، ۱۳۸۸)
امروزه تکانشگری به صورت یک بعد شناختی،مفهوم پردازی می شود به این معنا که تکانشگری با عدم بازداری شناختی و روند تصمیم گیری کند و ناقص در افراد همراه می‌باشد(گلو ودیو[۸۳]،۲۰۰۸).
تکانشگری مؤلفهی شناختی رفتاری دیگری است که در میان نوجوانان کانون اصلاح و تربیت شیوع بالایی دارد. تکانشگری می تواند نقطه عطف بسیاری از اختلالات و آسیبهای اجتماعی مثل خشونت، قماربازیهای بیمارگونه، سوء مصرف مواد، اختلالهای شخصیت مرزی و ضد اجتماعی باشد (اختیاری، ۱۳۸۷).
تکانشگری طیف گسترده ای از رفتارهایی است که روی آن کمتر تفکر شده، به صورت رشد نایافته برای دستیابی به یک پاداش یا لذت بروز می‌کنند، از خطر بالایی برخوردارند، و پیامدهای ناخواسته قابل توجهی را در پی دارند (اوندن، ۱۹۹۹).
مولر و همکاران (۲۰۰۱) بر پایه بررسی های انجام شده با رویکردهای زیستی، روانشناختی و جامعهشناختی بر روی تکانشگری، کوشیدهاند تعریفی برای پوشش هر سه رویکرد با عنوان تعریف زیستی – روانی – اجتماعی[۸۴] ارائه نمایند. دیدگاه زیستی در بررسی های انجام شده بر روی خشونتهای ناشی از تکانشگری، نشان داده است که ساختار ذهنی برخی از افراد برای دستزدن به اعمال پرخاشگرانه مستعدتر از افراد دیگر می‌باشد. به طوری که در ارزیابیهای الکتروفیزیولوژیک، این افراد دامنههای پتانسیل برانگیخته[۸۵] بلندتری نسبت به سایرین داشته و همچنین میزان سوخت و ساز سروتونین در مایع مغزی – نخاعی این افراد نسبت به سایرین بیشتر است. دیدگاه روانشناختی، تکانشگری را بر پایه سه مقوله تنبیه و/ یا خاموشی[۸۶]، پاداشگزینی[۸۷] و بازداری پاسخ/ توجه[۸۸] بررسی نموده و باور دارد که تعریف تکانشگری باید دربردارنده سه عنصر زیر باشد: کاهش حساسیت فرد به پیامدهای منفی رفتار، عکسالعمل سریع و ناخواسته به محرک پیش از ارزیابی کامل اطلاعات و بیاعتنایی به پیامدهای درازمدت رفتار. دیدگاه اجتماعی به تکانشگری، به عنوان یک رفتار آموختهشده مینگرد که کودک از خانواده و محیط اطراف آموخته است و بر اساس آن برای به دست آوردن خواسته های مطلوبش به سرعت واکنش نشان میدهد و این ویژگی نه تنها بر خود فرد بلکه بر سایرین هم اثر می گذارد (نظریه یادگیری اجتماعی)[۸۹] (مولر و همکاران، ۲۰۰۱).
در مورد ارتباط بین مؤلفه های خشم، رفتارهای پرخاشگرانه و همچنین رفتارهای تکانشی تحقیقات بسیاری انجام گرفته است. ال و همکاران (۲۰۰۴) در بررسی خود بر روی ۹۹ بیمار اختلال مرزی نشان دادند که کنترل پرخاشگری در این افراد منجر به کاهش تکانشگری می شود و بین سطح پرخاشگری و تکانشگری رابطه معنیدار قوی وجود دارد. لوی و کین (۲۰۰۴) نیز در بررسی بر روی ۹۲ بیمار دچار اختلال شخصیت مرزی نشان دادند که مقیاسهای پرخاشگری و تکانشگری به شدت با هم پیوستگی دارند. بنابرین ضرورت اجرای مداخلات مناسب و مؤثر جهت کنترل خشونت و تکانشگری احساس می شود.
همانطور که پیش از این بیان شد تکانشگری یکی دیگر از معضلات جهان کنونی است که روز به روز در حال افزایش است. هسته اصلی پدیده تکانشگری و رفتارهای تکانشی تصمیم گیری مخاطره آمیزی است که در زندگی فردی و اجتماعی اهمیت بسزایی دارد (اختیاری و بهزادی، ۱۳۸۰ الف). رفتارهای تکانشی که در برخی رویکردها، رفتارهای مخاطره آمیز نیز خوانده می‌شوند، به عملکردهایی گفته می‌شوند که اگرچه تا اندازه ای با آسیب یا زیان های احتمالی همراهند، امکان دستیابی به گونه ای پاداش را نیز فراهم می‌کنند (اختیاری ، بهزادی، جنتی و مقیمی ، ۱۳۸۲). این رفتارها باید دارای سه عامل زیر باشند:
الف- برگزیدن یک گزینه از میان دو یا چند گزینه با پاداش احتمالی، ب-همراهی یکی از گزینه ها با احتمال پیامدهای ناگوار و ج- روشن نبودن احتمال پیامد ناگوار در زمان رخداد رفتار (لَن[۹۰] و چِرِک[۹۱]، ۲۰۰۰).
تکانشگری هسته ی اصلی بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند مصرف مواد، قمار بیمار گونه، اختلال های شخصیت و دست زدن به اقدامات پرخاشجویانه است (اُرس[۹۲]، کاهیل[۹۳]، فوا [۹۴]و مارکر[۹۵]، ۲۰۰۷). برای این مفهوم تعاریف گوناگونی ارائه شده است. برخی از این تعاریف شامل: رفتار بدون تفکر کافی؛ عمل غریزه بدون توسل به مهار ایگو و عمل سریع ذهن بدون دور اندیشی و قضاوت هوشیار می‌باشد (ایوندن[۹۶]، ۱۹۹۹). تکانشگری همچنین ممکن است به معنی عمل نمودن با کمترین تفکر نسبت به رفتار های آینده یا عمل کردن بر پایه ی افکاری که بهترین گزینه ی فرد یا دیگران نمی باشد، در نظر گرفته شود( سوان[۹۷] و هولاندر[۹۸]، ۲۰۰۲). تکانه اصرار و میل شدید به انجام یک عمل در پاسخ به یک محرک ذهنى یا بیرونى است. آنچه که دارای اهمیت است ارتباط تکانشگری با شماری از آسیب های روانی در اجتماع است که از جمله ی آن ها خشونت، رفتارهای ضد اجتماعی، جرم و جنایت و بسیاری از موارد دیگر است. همچنین بررسی ها نشان داده‌اند که تکانشگری یکی از مهمترین عوامل خطر شخصیتی گرایش به مواد مخدر به شمار می رود (ریب[۹۹] دیسچینر[۱۰۰]، کافرا[۱۰۱] و رید[۱۰۲]، ۲۰۰۶).
