از این رو، در سال­های اخیر توجه زیادی به آموزش مهارت‌های اجتماعی شده است، زیرا بررسی های متعدد نشان می‌دهد نارسایی در مهارت های اجتماعی تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان می‌گذارد، مشکلات یادگیری را تشدید می­ کند‌ و غالباً به بروز مشکلات سازگاری منجر می­ شود (پارکر^[۲۷] و آشر^[۲۸]،۱۹۹۳). ‌بنابرین‏ شناخت و درمان کودکان و نوجوانان با نارسایی در مهارت­ های اجتماعی، یکی از وظایف مهم روان­شناسان، مشاوران و متخصصان تعلیم و تربیت به شمار می ­آید.

۱-۴ تعاریف متغیرها

تعریف نظری متغیرها

مهارت­ های ارتباطی: مهارت های ارتباطی به رفتارهایی اطلاق می­ شود که شخص می ­تواند از آن طریق با دیگران به نحوی ارتباط برقرار کند که به بروز پاسخ های مثبت و پرهیز از پاسخ های منفی منتهی شود. به عبارت دیگر، مهارت‌های ارتباطی عبارتند از توانایی برقراری رابطه با دیگران به شکل کارآمد و مؤثر (کامپ و سون^[۲۹]، ۲۰۰۵ به نقل از مستقیمی و شفیع آبادی،۱۳۹۱).

سازگاری اجتماعی: انجمن روان پزشکان آمریکا ( ۱۹۹۴ ) سازگاری اجتماعی را چنین تعریف می‌کند: هماهنگ ساختن رفتار به منظور برآورده ساختن نیازهای محیطی که غالباً مستلزم اصلاح تکانه ها، هیجان ها یا نگرش هاست (نقل از حجاری، ۱۳۸۴).

تعریف عملیاتی متغیرها

مهارت ارتباطی: شامل آن­دسته از مهارت­ هایی است که بر اساس بسته­های آموزش مهارت ارتباطی یونیسف (۲۰۰۴) در طی جلسات مشخص به نوجوانان ناسازگار آموزش داده می­ شود(احمدی، حاتمی،احدی، و اسدی،۱۳۹۲).

سازگاری اجتماعی: سازگاری اجتماعی، نمره ای است که فرد از پرسشنامه شخصیت سنج کالیفرنیا^[۳۰] کلارک^[۳۱] و همکاران (۱۹۵۳) کسب می­ کند(گراث‌مارنات^[۳۲]،۱۳۸۴).

فصل دوم:

مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی

مقدمه

فصل حاضر شامل دو بخش الف) مبانی نظری و ب) پیشینه ی تحقیق می‌باشد. در بخش مبانی نظری، به تعریف مفهوم نوجوانی؛ طرح نظریه­ های مختلف درباره نوجوانی؛ سازگاری و مجموعه ­ای از دیدگاه ­ها درباره آن، انواع سازگاری، ویژگی های شخص سازگار، فرایند سازگاری و عوامل مؤثر بر آن و نقش مهارت­ های زندگی بر سازگاری نوجوانان اشاره شده است. در بخش دوم پیشینه پژوهش آورده شده است.

۲-۱ مبانی نظری

۲-۱-۱ نوجوانی^[۳۳]

تعریف نوجوانی؛ نوجوانی به سال‏هایی اطلاق می‏ شود که کودکی را به بزرگسالی می‏پیوندد. شروع نوجوانی با تغییرات بدنی همزمان می‏ شود و در نتیجه ردیابی ظاهری آن آسانتر است در حالی که پایان آن بر حسب شکل‏گیری ساخت‏های عقلی و تغییرات عاطفی و اجتماعی نوسانی‏تر در نظر گرفته شده است. به همین دلیل برای کسانی که به ضابطه‏های ظاهری تکیه کرده ‏اند، شروع نوجوانی رازیست شناختی و پایان آن را فرهنگی دانسته‏اند(کانجر و پیترسن^[۳۴]، ۱۹۹۸؛ به نقل از منصور، ۱۳۸۱).

منظور از بلوغ^[۳۵] یا نوجوانی رشد و بلوغ در کلیه جنبه‏ها اعم از فیزیکی، عقلی و اجتماعی است. به همین جهت این واژه نسبت به واژه بلوغ جنسی که مفهوم بسته‏تری دارد و جوانی^[۳۶] که دارای مفهوم وسیع­تری است، ارجح است. نوجوانی دوره‏ای حد فاصل کودکی و بزرگسالی است، حدود و نیز طول مدت آن چندان مشخص نیست و بسته به افراد و جوامع گوناگون، متغیر است. شروع آن‏را که همراه با بلوغ جنسی است با قاطعیت بیشتری می‏توان تعیین کرد. طول مدت نوجوانی در جوامع گوناگون یکسان نیست. دوره نوجوانی از نظر نوجوان و هم از نظر والدین از قدیم، دورانی دشوارتر از سال‌های کودکی، قلمداد شده است. ۳۰۰۰ سال پیش از تولد مسیح، ارسطو چنین اظهار داشت که نوجوانان «پرشور و آتشی مزاجند و آماده‏اند که خود را به دست غرایز بسپارند.» (کیل^[۳۷]، ۱۹۶۷؛ به نقل از عیدیان ،۱۳۸۵).

استانلی هال این دوره را دوران «طوفان و تنش شدید» و نیز دوران توانایی فوق‏العاده جسمانی، عقلی و عاطفی دانسته است. تعدادی از پزشکان برجسته و نظریه پردازان روانکاوی نوجوانی را وضعیتی می‏ دانند که نوجوان در آن وضعیت دچار اختلال روانی است (فروید^[۳۸] و دیگران، به نقل ازماسن و هنری،۱۳۸۴).

بدون آنکه بتوان لزوماًً وابستگی بین بلوغ و نوجوانی را مورد تأیید قرار داد. گستره دگرگونی‏ها نشان می ‏دهند که از لحاظ تحول عقلی و نقش محوری آن در شکل‏گیری جنبه‏ های عاطفی و اجتماعی، نوجوانی با استقرار تفکر انتزاعی از کودکی متمایز می‏ شود و نوجوان پس از تأمین شرایط لازم برای ورود به جامعه بزرگسالان به جرگه بزرگسالان می‏پیوندد (پیاژه^[۳۹] و اینهلدر^[۴۰]، ۱۹۷۲؛ به نقل از منصور،۱۳۸۱). و نیز نوجوانی عبارت است از: در حال بزرگسال شدن، دوره‏ای از زندگی بین بلوغ و پختگی^[۴۱]، بالیدگی یا پختگی ‌به این موضوع اشاره دارد که فرد، شخص کاملی شده یا کاملاً بالیده شده و این آمادگی را دارد تا نقش‏‏ها و مسؤلیت‏های یک بزرگسال را بر عهده بگیرد (آقا محمدیان و حسینی،۱۳۸۴).

۲-۱-۲ سن بلوغ(نوجوانی)

به سه دلیل آغاز و خاتمه سن بلوغ واضح و مشخص نیست و برای آن اتفاق نظر وجود ندارد:

الف) گوناگونی علائم بلوغ

ب) متفاوت بودن ساختمان جسمانی و وضعیت روحی و روانی افراد

ج) زودرسی بلوغ در نسل‏های امروزه نسبت به نسل‏های گذشته؛ بنا ‌به این دلایل برای تعیین سن بلوغ معدل می‏ گیرند و بیشتر محققین بر این عقیده‏اند که سن شروع بلوغ طبیعی در دخترها، ۱۶-۹ سالگی و در پسرها، ۱۷-۱۰ سالگی و در مجموع اصطلاح بلوغ به دوره بین ۱۸-۱۲ سالگی گفته می‏ شود و سن متوسط بلوغ بدون توجه به پسر یا دختر بودن ۱۱ سالگی تعیین می‏ شود. همچنین این نکته نباید فراموش شود که دختران زودتر از پسران، مرحله بلوغ زندگی خویش را آغاز می‏ کنند (صدیقی،۱۳۸۰).

۲-۱-۳ دیدگاه زیستی-روانی و اجتماعی^[۴۲] در تبیین تغییرات نوجوانی

دیدگاه زیستی: ورود به مرحلۀ نوجوانی منجر به افزایش فعالیت غده هیپوفیز به صورتی می‏ شود که هورمون‏هایی را که قبلاً ترشح نمی‏کرد، ترشح کند. ترشح این هورمون‏ها، به نوبه خود منجر به فعالیت غدد داخلی دیگر شده، ترشح هورمون‏های دیگر را باعث می‏ شود: مثل هورمون‏های جنسی و هورمون رشد.

آنچه در این دوره اتفاق می‏افتد جهش نوجوانی است که به میزان و رشد سریع قد و وزن منجر می‏ گردد و با بلوغ جنسی توأم است. در این دوره به خاطر رشد سریع قد و وزن، نیازهای غذایی نوجوانان افزایش می‏یابد و بخاطر تفاوت در رشد اعضاء مختلف بدن، نوجوانان موقتاً احساس ناخوشایندی پیدا می‏ کنند و نیز رشد عضلات بدن و استخوان‏ها بخصوص در پسرها باعث می‏ شود سازگاری آن ها با مرکز ثقل بدن و مرکز زمین بهم می‏ریزد. تغییرات رشدی و نیاز به سازگاری با آن باعث می‏ شود، نوجوانان به خصوصیات جسمانی خود توجه بسیاری داشته باشند. آنچه که اهمیت دارد توجه ‌به این مسأله است که تصویر ذهنی آن ها از خودشان به شدت تحت تأثیر تغییرات جسمی و فیزیولوژیکی قرار دارد و این همان تصویر بدن است (کاپلان^[۴۳] و سادوک^[۴۴]، ۱۳۷۳).