مستمری از کارافتادگی حین انجام وظیفه برای کارمندان دولت همانند کارکنان ارتش معادل تمام حقوق و مزایای آخر خدمت با افزایش دو گروه حقوقی تشویقی پرداخت می شود و در ازکارافتادگی غیر ناشی از کار (عادی)، به کارمندان مستمری معادل یک سی ام متوسط حقوق ضربدر سنوات خدمت تعلق می‌گیرد و سنوات کمتر از ۱۵ سال کارکنان حادثه دیده ۱۵ سال محاسبه خواهد شد اما برای کارکنان ارتش مستمری کامل معادل آخرین حقوق و مزایا پرداخت میگردد. لذا با توجه به مقایسه بالا، قانون ارتش در خصوص مستمری از کارافتادگی عادی مناسبتر به حال کارکنان نسبت به قانون کارمندان است.
گفتار سوم: از کارافتادگی کارگران
ماده ۲۱ قانون کار یکی از راههای پایان خدمت کارگران را ازکارافتادگی کلی بیان کرده ولی قانونگذار تعریفی از آن ارائه ننموده است و آن را تابع قانون تأمین اجتماعی قرار داده است. در تأمین اجتماعی وقایعی را که قابل استناد به کار است و به تمامیت جسمانی و یا روانی آنهایی که به دستور دیگری در حال انجام کاری هستند صدمه ای وارد می آورد خطرهای حرفهای یا حوادث ناشی از کار به معنای عام نامیده اند.( عراقی، ۱۳۸۶: ۱۱۵)
لذا برابر این قانون، ازکارافتادگی کلی عبارت است از کاهش قدرت کار بیمه شده به نحوی که نتواند با اشتغال به کار سابق یا کار دیگری بیش از یک سوم درآمد قبلی خود را به دست آورد[۳۵] و ازکارافتاده کسی است که در حین اشتغال و پیش از رسیدن به سن بازنشستگی توان و قدرت کار کردن را از دست میدهد. ( رفیعی، پیشین: ۳۵۴) بنابرین چنانچه کارگری بر اثر بیماری یا حادثه غیرقابل علاج تشخیص داده شده و طبق نظر کمیسیون پزشکی مربوط، توانایی خود را کلاً یا بعضاً از دست داده باشد بنحوی که درجه کاهش قدرت کار بیمه شده شصت شش درصد و بیشتر باشد، ازکارافتاده کلی تلقی خواهد شد. قرارداد چنین کارگری خاتمه یافته و خاتمه خدمت کارگر تحقق مییابد. تشخیص موارد از کارافتادگی کلی و جزئی و یا بیماری‌های ناشی از کار یا ناشی از غیر کار به استناد قانون تأمین اجتماعی بر عهده کمیسیونهای پزشکی مندرج در قانون یاد شده خواهد بود[۳۶]. ( رفیعی، ۱۳۹۳: ۲۲۴)
بند اول: انواع ازکارافتادگی
از کارافتادگی کارگران را بر مبنای میزان ارتباط آن با کار به دو نوع از کارافتادگی ناشی از کار و از کارافتادگی ناشی از غیر حرفه و کار تقسیم میگردد. از کارافتادگی می تواند ناشی از بیماری و یا حادثه شغلی یا غیر شغلی باشد.
۱- از کارافتادگی ناشی از کار و حادثه شغلی:
در صورتی که کارگر بر اثر حوادثی که ناشی از کار و فعالیت شغلی دچار آسیب جسمی و روانی گردد و برابر نظر شورای پزشکی مربوطه[۳۷] توانایی کارکردن نداشته باشد، ازکارافتاده محسوب می شود.
ماده ۵ توصیه نامه شماره ۱۲۱ سازمان بین‌المللی کار به ذکر مواردی که در حکم حادثه ناشی از کار تلقی می‌شوند، پرداخته است و کشورهای عضو را مکلف ساخته تا تحت شرایط تعیین شده با این موارد همانند حادثه ناشی از کار رفتار کنند: ۱- حوادثی که صرف نظر از سبب آن، در طی ساعت کار در کارگاه یا نزدیک آن یا در هر مکان دیگری که کارگر تنها به مناسبت انجام کار در آن جا باشد، برای وی روی دهد. ۲- حوادثی که در مسیر مستقیم بین کارگاه و مکانهای زیر برای کارگر روی دهد؛ اقامتگاه اصلی یا فرعی مستخدم، محلی که وی معمولاً در آنجا غذا صرف می کند، محلی که وی معمولاً در آنجا دستمزدش دریافت می کند. ( عراقی، ۱۳۸۶: ۱۵۳) در قانون تأمین اجتماعی ایران، حوادث ناشی از کار، حوادثی است که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد و مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا مؤسسات وابسته یا ساختمانها و محوطه آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهدهدار انجام مأموریتی باشد.
همچنین اوقاتی که کارگر برای معالجات درمانی و توانبخشی به درمانگاه و یا بیمارستان مراجعه می کند و یا اوقات معمول رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه جزء اوقات انجام وظیفه محسوب و چنانچه در این اوقات حادثهای برای کارگر رخ دهد، ناشی از کار محسوب می شود. همین طور نیز حوادثی که برای بیمه شده حین اقدام برای نجات سایر بیمهشدگان و مساعدت به آنان اتفاق می افتد، حادثه ناشی از کار محسوب می شود( ماده ۶۰ قانون تأمین اجتماعی ) که تا حدودی با توصیه نامه ۱۲۱ سازمان بین‌المللی کار هماهنگ است.
۲- ازکارافتادگی ناشی از غیر حرفه و کار:
چنانچه کارگر بر اثر حوادثی که مرتبط با کار و حرفه او نباشد، توانایی جسمی و روانی خود را از دست بدهد و دیگر قادر به کار کردن نباشد. مشمول ازکارافتادگی ناشی از غیرحرفه و کار می شود. بدین ترتیب که قرارداد کار کارگر خاتمه یافته و مورد حمایت تأمین اجتماعی است.
نوع دیگری از کارافتادگی نیز که باعث کاهش توانایی جسمی کارگر میگردد ولی مانعی برای کارکردن کارگر به وجود نمیآورد یا اینکه کارگر می تواند در مشاغل سبکتری مشغول به کار گردد؛ را از کارافتادگی جزئی مینامند. این نوع از کارافتادگی باعث خاتمه کار کارگر نمیگردد.
انواع ازکارافتادگی کارگران نیز مانند کارمندان و کارکنان ارتش می‌باشد. با این تفاوت که در خصوص کارگران قانونگذار کاهش ۶۶ درصد توانایی را برای ازکارافتادگی به تشخیص شورای پزشکی ملاک قرار داده است اما در خصوص دو قشر دیگر چنین ملاکی قرار داه نشده و این موضوع به کمیسیون پزشکی احاله داده شده است.
بند دوم: آثار از کارافتادگی:
۱-خاتمه کار کارگر:
در از کارافتادگی کلی، کارگر دیگر قادر به کار کردن نبوده و لذا قرارداد کار وی خاتمه یافته و بناچار ارتباط وی با کارگاه محل کار قطع و از کار بیکار میگردد.
۲-اشتغال مجدد:
کارگر از کارافتاده در صورتی که توانایی خود را بازیابد می تواند در هر کارگاهی مشغول به کار گردد و برابر ماده ۷۹ قانون تأمین اجتماعی مستمری وی قطع و سازمان تأمین اجتماعی در خصوص مستمری ازکارافتادگی وی تصمیم گیری خواهد کرد اما منعی برای اشتغال مجدد او وجود ندارد.
اشتغال مجدد کارگر از کارافتاده در صورت بهبودی مانند کارمندان و کارکنان ارتش منعی نداشته ولی با این تفاوت که برخلاف دو قشر دیگر محدودیت زمانی و سنی ندارد.
۳- مستمری و پاداش پایان خدمت:
به موجب بند ۲ ماده ۹ مقاوله نامه شماره ۲۱ سازمان بین‌المللی کار در حادثه ناشی از کار برخورداری از مزایا نباید منوط به سابقه کار، سابقه بیمه یا پرداخت حق بیمه شود، مگر در خصوص بیماری حرفه ای که ممکن است برخورداری از مزایا منوط به قرار داشتن در معرض خطر در مدت زمان خاصی شود. ( عراقی، ۱۳۸۶: ۱۹۲)
در قانون تأمین اجتماعی نیز ازکارافتادگی کلی اعم از اینکه ناشی از حادثه و یا بیماری حرفهای باشد یا نباشد مورد حمایت بیمه تأمین اجتماعی بوده و به موجب آن مستمری ازکارافتادگی پرداخته خواهد شد. بدین ترتیب که چنانچه ازکارافتادگی به موجب حادثه ناشی از کار یا بیمه شغلی باشد مستمری کامل ازکارافتادگی پرداخت میگردد. همچنین در ازکارافتادگی ناشی از غیر حرفه و کار به نسبت سنوات حق بیمه پرداختی، مستمری محاسبه و پرداخت می شود.
