کامپفر[۱۳](۱۹۹۹) بر این باور بود که تاب آوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر در شرایط تهدید کننده است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم میکنند. در عین حال کامپفر بر این نکته نیز اشاره می نماید که سازگاری مثبت با زندگی هم می تواند پیامد تابآوری به شمار رود و هم به عنوان پیشآیند سطح بالاتری از تابآوری را سبب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری میداند(به نقل از شیخ زاده قولنجی، ۱۳۸۹).
اصطلاح تاب آوری در موارد گوناگون به عنوان ظرفیت انطباق پذیری موفق با یک تغییر محیطی قلمداد شده است. و اخیراًً به عنوان یک فرایند پویا مستلزم تعامل بین جریانات (عوامل) خطرساز و محافظتی و ویژگیهای درونی و بیرونی فرد، که برای تغییر دادن تأثیرات وقایع تلخ زندگی عمل میکند مفهوم سازی شده است؛ و همچنین تاب آوری را به عنوان فرایندی پویا در نظر می گیرند که باعث می شود زمانی که افراد با مسائل تنش زا و مشکلات مهم در زندگی روبرو میشوند رفتارهای مثبت انطباقیتر از خود نشان دهند. این پژوهشگران براین باورند که تاب آوری موجب می شود نتایج منفی را به نتایج مثبت تبدیل کنند. نتایج مثبت یا انطباق مثبت یعنی رفتارهای شایسته و موفقیت آمیز اجتماعی زمانی که افراد در مراحل خاصی از زندگی خود با مشکل یا مسألهای روبرو میشوند مثلاً فقدان آشفتگیهای روانی بعد از واقعه آسیبزای ۱۱سپتامبر ایالات متحده آمریکا (لوتار و همکاران، ۲۰۰۰).
نیومن(۲۰۰۲) تابآوری را نوعی الگوی انطباقی تعریف می کند که هنگامی که فرد از این منابع استفاده می کند و از آن ها بهره می جوید تاب آوری در فرد تقویت میشوند و چه این منابع در درون فرد باشند و چه منابع خارجی باشند ، موجب ارتقاء فرد میشوند و فرد را در برابر حوادث مصون میسازند.
مندل، مالت و برون[۱۴] (۲۰۰۶) تاب آوری را انعطاف پذیری مؤثر در برابر حوادث زندگی می دانند وبیان میکنند که تاب آوری توانایی سازگاری مناسب در زمان در معرض قرار گرفتن در زمینههای استرس زا و خطرناک یا تهدیدهای مهم است ، به عبارت دیگر آن ها تاب آوری را توانایی و بهبود و جبران و انعطاف پذیری بعد از مواجهه با حوادث آسیب زا و تنش زا معرفی میکنند. اصولاَ مندل و همکاران(۲۰۰۶) دو وجه را در مفهوم تاب آوری مهم می دانند ، یکی اینکه فرد حادثه آسیب زا و فشار و سختی را تجربه کند و دوم اینکه افراد در برابر این حوادث انعطاف پذیر باشند و دست به جبران برای بازگشت به عملکرد و کارکردهای معمول خود بزنند
تاب آوری بیانگر ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پرخطر است (فولادچنگ و موسوی؛ ۱۳۸۷).
مفهوم تابآوری به صورت های مختلف تعریف می شود. راتر در سال ۱۹۸۷ به نقل از هالی[۱۵] (۲۰۰۰) بیان می کند که تاب آوری به تفاوت افراد در پاسخگویی به خطر برمی گردد. .وارنر(۱۹۸۹) به نقل از هالی(۲۰۰۰) این واژه را به صورت سازگاری یا مقابله موفقیت آمیز در برابر مواجهه با حوادث استرس زای زندگی تعریف میکند. جرمی مفهوم تاب آوری را به معنای کنترل یا اقدام بر عوامل فشارزا قبل از اینکه به فرد آسیب برساند به کار میبرد( فیتزپاتریک،کوئرنر[۱۶]،۲۰۰۴)
به طور کلی با توجه به تعارف مختلف از مفهوم تاب آوری ، تمام تعاریف در چندین وجه مشترک هستند:
-
- تاب آوری سطحی از مقابله با سختی ها است یا درجه ای است که افراد به مشکلات پاسخ میدهند
-
- تابآوری خاصیت و حس سبکی و راحتی به همراه دارد. به عبارت دیگر فرض می شود که افراد تاب آوری را به صورت توانایی ترمیم بدبختی های و تحت نفوذ قرار دادن و فائق آمدن بر سختی بر اساس سطوح مختلف کارکردهایشان ارائه میدهند
- در تعاریف مختلف تابآوری توانایی برتر است که به افراد اجازه میدهد که بر بدبختیها و سختیها غلبه کنند(هالی، ۲۰۰۰)
۲-۲ظهور تاب آوری
از سال ۱۹۷۰ به بعد پژوهش های علمی- اجتماعی بسیاری در زمینه فشار روانی و خطرات ناشی از آن انجام شده است. اهمیت مدیریت استرس و کاهش فشار روانی باعث گسترش این پژوهش ها شده است. از آنجایی که تغییرات استرس زا میتواند هم تاثیرات مثبت و هم منفی در پی داشته باشد ، مفاهیم زیادی در رابطه با استرس و چگونگی کنترل و کاهش آن مطرح شده است. یکی از این مفاهیم تاب آوری است (مدی و خوشابا، ۲۰۰۵).
ریچاردسون (۲۰۰۲)از نظر تاریخی ،مطالعه تاب آوری سه موج را به همراه داشته است :
موج اول بررسی تاب آوری، در پاسخ به این سوال بود،”چه ویژگی هایی افرادی را که در مواجهه با عوامل خطرزا یا شرایط ناگوار موفق بیرون میآیند، به عنوان نقطه مقابل افرادی که در برابر این عوامل تسلیم میشوند ،مشخص میکند ؟”
موج دوم بررسی تاب آوری ،تلاشی برای پاسخ به،این سوال بود که ،کیفیت های تاب آوری چگونه کسب می شوند ؟ فلچ[۱۷] (۱۹۸۸) اظهارنمود کیفیت های تاب آور بودن از طریق قانون تخریب و انسجام مجدد کسب شده اند.
موج سوم یک فرایند مفصل تر کسب کیفیت های تاب آوری به عنوان کارکردی از انتخاب هوشیار یا ناهوشیاربه وسیله ریچاردسون و همکاران(۱۹۹۰)مطرح گردید(لوتار و همکاران۲۰۰۰).
۲-۳چهارچوب مدل تاب آوری
در سال ۱۹۹۹ “کومپفر” سعی کرد چهارچوبی برای تاب آوری به منظور مشخص کردن پیچیدگی این پدیده و درک بهتر چندبعدی بودن نمونه های رشد تاب آوری طراحی کند. این طرح کلیه مباحث تحقیقاتی در مورد تاب آوری را در خود جمع آوری کردهاست. به خصوص که با این روش مراحل پویایی بین ویژگی های کودکان و محیط زندگی آن ها و نتایج رشد با هم بررسی میشوند. “کومپفر” در این مدل ابعاد ششگانه مختلف را در نظر میگیرد که برای پیشبرد تاب آوری حائز اهمیت است. در بین این چهار مورد، مربوط به بخش تاثیرگذاری و دو مورد دیگر مربوط به فرایند تبادلی میباشد.
در این مدل، عوامل تاثیرگذار زیر حائز اهمیت بسیار زیادی هستند:
۲-۳-۱-استرس زاهای حاد
این ها جزء عواملی هستند که در مراحل تاب آوری از عوامل اصلی اختلال در کودک و خروج او از تعادل روانی میباشند. موضوع استرس زا، به عنوان عامل تهدید کننده در ذهن کودک نقش می بندد.
۲-۳-۲شرایط زیست محیطی
ریشه آن در ارتباط با عوامل افزایش و کاهش دهنده شرایط خطر و تاثیرپذیر از شرایط زندگی کودک میباشد(یعنی در فامیل، در مراکز آموزش، در گروه، در جامعه و سایر) . شرایط حمایت کننده و خطرآفرین در این حالت از عوامل گوناگونی نظیر موقعیت اجتماعی و جغرافیایی ، سن و جنسیت تاثیرپذیرند ولی در این ارتباط تعداد و ترتیب به وقوع پیوستن عوامل افزایش و کاهش دهنده ریسک حائز اهمیت است.
۲-۳-۳ویژگی های فردی