شکل۵–۳ پیش ­بینی قیمت تمام شده مرغ در مدل پایه………………………………………………………….. ۷۹
شکل۵–۴ پیش­­بینی میزان تولید مرغ در مدل پایه…………………………………………………………………. ۷۹
شکل۵–۵ پیش ­بینی قیمت مرغ زنده در مدل پایه ………………………………………………………………… ۷۹
شکل۵–۶ پیش ­بینی کل سود تولید گوشت مرغ در مدل پایه…………………………………………………. ۸۰
شکل۵–۷ پیش ­بینی مقدار شاخص تولید در مدل پایه ………………………………………………………….. ۸۰
شکل۵–۸ پیش ­بینی هزینه تولید جوجه در مدل پایه…………………………………………………………….. ۸۰
شکل۵–۹ پیش ­بینی کل سود تولید جوجه در مدل پایه ………………………………………………………… ۸۱
شکل۵-۱۰ پیش ­بینی میزان ضریب تبدیل در مدل پایه…………………………………………………………. ۸۱
شکل۵-۱۱ نتایج سناریو پردازی- قیمت ذرت……………………………………………………………………. ۸۲
شکل۵–۱۲ نتایج سناریو پردازی- قیمت سویا……………………………………………………………………. ۸۲
شکل۵–۱۳ نتایج سناریو پردازی- هزینه تولید جوجه………………………………………………………….. ۸۳
شکل ۵–۱۴ نتایج سناریو پردازی- قیمت جوجه…………………………………………………………………. ۸۳
شکل ۵–۱۵ نتایج سناریو پردازی- کل سود تولید جوجه…………………………………………………….. ۸۴
شکل ۵–۱۶ نتایج سناریو پردازی- قیمت تمام شده تولید مرغ……………………………………………… ۸۴
شکل ۵–۱۷ نتایج سناریو پردازی-شاخص تولید………………………………………………………………… ۸۵
شکل ۵–۱۸ نتایج سناریو پردازی- میزان تولید مرغ آماده…………………………………………………….. ۸۶
شکل ۵–۱۹ نتایج سناریو پردازی- قیمت مرغ زنده…………………………………………………………….. ۸۶
شکل ۵–۲۰ نتایج سناریو پردازی- کل سود مرغ گوشتی……………………………………………………… ۸۷
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
مدیریت زنجیره تامین، یکی از استراتژی های رقابتی مهم برای افزایش بهره­وری و سود­دهی در هر سازمان است. مفهوم «مدیریت زنجیره تامین» منجر به تغییر تفکر مدیران در جهت یکپارچه­سازی تمام مراحل تهیه و توزیع کالا و خدمت می­ شود. این نوع نگرش نه تنها مدیران را مجبور می­ کند که کارکرد های سازمان خود را کارا و بهره­ور نمایند، بلکه باید منافع کلیه حلقه­های زنجیره عرضه را نیز مد­نظر قرار­ دهند. چون ناکارآمدی هر یک از آنها روی کل زنجیره اثر منفی دارد. نگرش مدیریت زنجیره عرضه با مدیریت سنتی که قبل از آن متداول بود، کاملا متفاوت است. در مدیریت سنتی هدف بهینه­سازی در درون مرزهای یک حلقه­ی زنجیره است در حالی که در مدیریت زنجیره­ی عرضه، بهینه­سازی کل زنجیره مدنظر است. نتیجه­ این هماهنگی و یکپارچگی در حلقه­های زنجیره عرضه، ارائه کالا و خدمت با هزینه ی کمتر و کیفیت بهتر می­باشد.

در مدیریت سنتی پیکاری همیشگی بین دو حلقه­ی پیاپی زنجیره در میان بود. مثلا تولید­کننده و توزیع­کننده همیشه به دنبال قیمت مطلوب­تر و نگهداشت موجودی کمتر بودند. در حالی که شاید این پیکار به تضعیف یا نابودی هر دوی آنها بیانجامد. پیامد این کار پیدایش یک اختلال در کل زنجیره است که همه حلقه­ها از آن آسیب می­بینند. پس بهینه ­سازی هر یک از زیرسیستم­ها به بهینه ­سازی کل سیستم منجر نمی­ شود. اما در مدیریت زنجیره تامین با دید کل­نگر به سیستم از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری می­ شود. این امر نیازمند همکاری و هماهنگی بین تمام حلقه­های زنجیره­ی عرضه و روش­های جدید برنامه­ ریزی می­باشد و دانش مدیریت زنجیره تامین به دنبال گسترش این رویکرد است [۱]. پورتر زنجیره تامین را شامل همه فعالیت­های مورد نیاز برای ارائه یک خدمت یا محصول به مشتری نهایی می­داند. از دیدگاه او به زنجیره تامین، مراحل ساخت و توزیع به عنوان قسمتی از جریان کالا و خدمات افزوده
می­ شود. به عبارت دیگر با این رویکرد، زنجیره تامین در بر گیرنده سه حوزه تدارک، تولید و توزیع
می­گردد [۲]. این رویکرد می ­تواند تمام مراحل ایجاد ارزش در طول زنجیره را شناسایی و جایگاه آن را بررسی نماید. [۱] [۲] [۳]
صنعت مرغداری دومین صنعت بعد از صنعت نفت کشور است. بر اساس آمار فائو صنعت مرغ ایران رتبه­ی هفتم در تولید مرغ در جهان را داراست [۳]. با وجود گستردگی واحدهای تولید و اهمیت آن در سبد غذایی مردم، این صنعت در کشور ما با مشکلات فراوانی روبرو است که در نوسان و افزایش قیمت گوشت مرغ خود را نشان می­دهد و آنها را می­توان در دو دسته کلی برشمرد: (۱) ضعف مدیریت مرغداری­ها و عدم تمایل به آموزش در مدیران سنتی، بالا بودن دوره پرورش، عدم فعالیت و یا نیمه­فعال بودن بسیاری از واحد­های تولیدی، فقدان مدیریت واحد در زنجیره تولید، نوسان تولید در جوجه یک روزه، مستقل بودن واحدهای تولیدی و عدم وجود سیستم قراردادی (۲) هزینه بالای تولید به دلیل بالا بودن ضریب تبدیل، تجهیزات قدیمی، مصرف انرژی بالا، نوسان قیمت نهاده­های دان، عدم استفاده کامل از دان پلت.
نوسانات قیمت گوشت مرغ و نهاده های آن چالش های اساسی این صنعت است که هر ساله موجب عدم تعادل در بازار می­گردد و چاره جویی برای کاهش این نوسانات یکی از نگرانی­های دولت است. این نوسانات می ­تواند تابعی از عوامل عرضه مانند تغییرات قیمت عوامل تولید و یا تقاضای مصرف کنندگان باشد. از این رو با وجود تلاش­هایی که دولت برای تنظیم بازار برداشته، اما هنوز به موفقیت قطعی کامل در تنظیم بازار این محصول دست نیافته است [۴].[۴]
گوشت مرغ به دلایل گوناگون اقتصادی و بهداشتی از جایگاه ویژه­ای در بین اقلام مختلف پروتئین حیوانی برخوردار است. این امر به نوبه خود، رشد و گسترش صنعت مرغداری در ایران و جهان را به همراه داشته است به گونه ­ای که تولید گوشت مرغ در ایران از ۴۲ هزار تن در سال ۱۳۴۴ به رقم ۱۸۷۱ هزار تن در سال ۱۳۹۱ افزایش یافته و از این جهت رتبه هشتم را در بین کشورهای تولید کننده این محصول دارد. همسو با افزایش تولید، سرانه مصرف این محصول نیز از ۱۸ کیلوگرم در سال ۱۳۵۰ به رقم ۲۴٫۴ کیلوگرم در سال ۱۳۹۰ رسیده است و از متوسط سرانه مصرف گوشت مرغ در دنیا (۱۴کیلوگرم) نیز بیشتر می­باشد [۳].[۳]
صنعت مرغداری به دلایل گوناگونی از جمله سرعت بالای رشد طیور در زمان کوتاه نسبت به سایر دامها، ضریب تبدیل غذایی پایین، امکان تولید در تمام شرایط آب­و­هوایی، سرمایه پایین نسبت به سایر صنایع دامپروری دارای اولویت است. افزون بر این، مصرف گوشت مرغ از لحاظ جنبه­ های بهداشتی نیز به دلیل عدم امکان انتقال سریع بیماریهای میکروبی، ویروسی و انگلی به انسان، ارزش غذایی بالا، ترکیب مناسب اسیدهای آمینه ضروری، ضریب هضم بالا و کلسترول پایین­تر نسبت به گوشت قرمز برتری دارد. همچنین، شایان ذکر است که این صنعت در سالهای اخیر پیشرفت های فناوری وسیعی در زمینه اصلاح ژنتیکی طیور داشته که از لحاظ کمی و کیفی تولید را تحت تاثیر قرارداده است. اما به رغم این اهمیت و کوشش های دولت در حمایت از این صنعت، تولیدات این بخش هنوز برای تقاضای داخلی هم کافی نیست.
بررسی­های انجام شده توسط مرکز پشتیبانی طیور شرکت سهامی پشتیبانی امور دام کشور نشان
می­دهد که به طور متوسط حدود ۶۰ درصد هزینه تولید یک کیلوگرم گوشت مرغ اختصاص به هزینه خوراک (دان) دارد. در بین اقلام مختلف تشکیل دهنده غذای مرغ، ذرت، کنجاله سویا به طور متوسط ۶۲ تا ۷۰ درصد از هزینه خوراک مرغ را تشکیل می­دهد. آنچه بر اهمیت ذرت، کنجاله سویا، ذرت به عنوان نهاده های اصلی صنعت مرغداری می افزاید، آن است که این اقلام عمدتاً وارداتی بوده و نوسانات ناشی از قیمت واردات این محصولات همواره باعث نوسانات شدید قیمت محصول نهایی این صنعت (گوشت مرغ) گردیده است. به رغم تلاش های صورت گرفته، صنعت مرغداری کشور هنوز نوسانات شدید قیمت نهاده های تولید و عدم کنترل مناسب قیمت آنها را از یک سو و کنترل شدید قیمت محصول تولیدی (گوشت مرغ) را از سوی دیگر تجربه می­ کند، که این امر به نوبه خود موجب کاهش سود تولید کننده و عدم رغبت به سرمایه گذاری در این بخش می­گردد [۵].[۵]
۱-۲ تعریف مساله و بیان موضوع
در این پژوهش ضمن بررسی عوامل گوناگون موثر بر عملکرد زنجیره تامین و شناسایی متغیرها، تلاش خواهد شد تا با ارائه مدلی شبیه سازی شده از زنجیره ارزش و ارزیابی صحت مدل با اطلاعات در دسترس صنعت مرغ کشور، آثار تغییر عوامل تاثیر­گذار در زنجیره ارزش مرغ بررسی و نتایج به کارگیری سیاست­های گوناگون برای بهبود تولید ارزیابی شود. مساله این طور تعریف می­ شود که با توجه به وجود ظرفیت های فراوان در صنعت مرغ که طی سالهای گذشته ایجاد شده است کشور ما هنوز بخش قابل توجهی از نیازهای داخلی خود را از خارج از کشور وارد می­ کند. نوسان قیمت مرغ باعث شده بسیاری از کسانی که در این صنعت مشغول به کار بوده ­اند زیان ببینند و مانند گذشته با تمام توان خود فعالیت نکرده یا اینکه واحد­های خود را تعطیل کنند. چالشهای پیشروی صنعت مرغ را می­توان این­گونه دسته­بندی کرد.
۱-۲-۱ نوسان قیمت مرغ
از عواملی که موجب نوسان قیمت گوشت مرغ می­ شود، می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) نوسانات تولید: کاهش تولید در شش ماهه اول سال و افزایش آن در شش ماهه دوم یکی از دلایل نوسان قیمت است؛ کاهش جوجه­ریزی در فصل گرما به دلیل نبود تجهیزات مناسب در بسیاری از واحدهای تولیدی برای جلوگیری از تلفات بیشتر ناشی از گرمازدگی می­باشد.
۲) نوسان قیمت نهاده­های تولید: همانگونه که در قسمتهای بعد بررسی خواهد شد، قیمت نهاده­ها و بویژه جوجه یک­روزه و دان که بخش اعظم هزینه تولید را تشکیل می­ دهند نوسانات فراوانی دارند که با وقفه­های مشخصی قیمت تمام شده را تحت تأثیر قرار می­دهد. به طوری که سهم هزینه دان و جوجه یکروزه در دوره ۸۷-۹۲ به طور متوسط ۵۷ و ۱۸ درصد است.
۳) نوسانات مقطعی مصرف (تغییرات تقاضا): در برخی ماه­ها )مانند فروردین( و یا بعضی مناسبت­ها (ماه های قمری مانند رمضان، محرم، عید قربان و بازگشت حجاج( مصرف گوشت افزایش
می­یابد. همچنین، در بعضی ماه­ها مانند اردیبهشت از مصرف گوشت مرغ کاسته می­ شود [۶، ۷].[۶] [۷]
۱-۲-۲ افزایش قیمت مرغ
هزینه تمام شده گوشت مرغ در کشورهای مختلف بسته به فن­آوری تولید، شرایط اقلیمی، هزینه دان و مدیریت تولید متفاوت است. در بین کشورهای عمده تولیدکننده، برزیل به دلیل دسترسی ارزان به دان مرغ و برخورداری از فن آوری بالا از هزینه پایین­تر تولید و به تبع آن قیمت تمام شده پایین­تر برخوردار است. هر اندازه که ضریب تبدیل دان به تولید گوشت بالاتر باشد، هزینه تولید نیز بیشتر می­ شود و تلاش برای کاهش این ضریب می ­تواند تاثیر معنی داری در کاهش هزینه های تولید داشته باشد .مقایسه هزینه تولید کشورهای منتخب نشان می­دهد که هزینه تولید در کشورهای چین و برزیل پایین­تر از سایر کشورهای عمده تولیدکننده است. هزینه تمام شده هر کیلوگرم گوشت مرغ در ایران از ۱٫۵۲ دلار از سال ۲۰۰۳ به ۱٫۳ دلار در سال ۲۰۱۳ کاهش ­یافته است که در مقایسه با کشورهای عمده تولیدکننده رقم بسیار بالایی است[۴، ۴۱].[۴] [۸]
دلایل افزایش قیمت گوشت مرغ را می­توان اینگونه نام برد:
۱) افزایش سطح عمومی قیمتها یا نرخ تورم
۲) افزایش نرخ برابری ارز
۳) عدم جانشینی کامل گوشت منجمد با گوشت مرغ تازه
۴) بالا بودن هزینه تولید: بررسی­ها نشان می­دهد که کشورهای تولیدکننده و صادرکننده عمده گوشت مرغ (برزیل و آمریکا و سپس چین و تایلند) دارای کمترین هزینه تولید هستند .واردکنندگان عمده­ی گوشت مرغ (روسیه، عربستان و ژاپن) بالاترین سطح هزینه ها را دارند .
عوامل مهم و اثرگذار بر هزینه تولید عبارتند از: فناوری تولید، ظرفیت تولید، آب­و­هوا و میزان دسترسی به نهاده­های دان. تراکم جوجه­ریزی و در نتیجه میزان تولید نیز در کشورهای مختلف متفاوت است و از عواملی مانند تجهیزات موجود، شرایط آب وهوایی و کیفیت جیره اثر می­پذیرد.
۵) بالا بودن دوره پرورش: با توجه به خواست بازار و پسند مصرف کنندگان، وزن نهایی جوجه (مرغ) وبه تبع آن دوره پرورش در دنیا از ۴۱ روز تا ۶۴ روز متفاوت است. این مسأله بدون شک بر هزینه­ های تولید و میزان تولید نیز اثر می­ گذارد. بررسی­ها نشان می­دهد که سنگین­ترین مرغ ها در ژاپن با متوسط وزن ۲٫۹ کیلوگرم پرورش می یابند. چنانچه از جدول ۱-۱ بر می ­آید وزن متوسط لاشه مرغ در جهان ۱٫۳۸ کیلوگرم است. وزن لاشه در کشور برزیل به عنوان یکی از تولیدکنندگان عمده گوشت مرغ ۱٫۵۴ کیلوگرم است. وزن لاشه در ایران در مقایسه با متوسط جهانی بالاتر است. بالا بودن وزن لاشه به دوره پرورش آن برمی­گردد. طبق استانداردهای جهانی حداکثر زمان پرورش مرغ گوشتی ۴۵ روز و وزن آن حداکثر یک کیلوگرم گوشت آماده طبخ بدون چربی است، ولی تولیدکنندگان مرغ گوشتی در ایران دوران پرورش را گاهی تا ۶۰ روز افزایش می­ دهند. در این حالت ضمن افزایش وزن مرغ تا ۳ کیلوگرم و حتی بیشتر، مرغ چربی دار با پوست ضخیم روانه بازار می­ شود. وزن بالای مرغ در هنگام کشتار، باعث بالارفتن ضریب تبدیل دان به گوشت مرغ و در نتیجه­ نیاز به مصرف بیشتر دان و هزینه­ بیشتر تولید
می­ شود.
شکل ۱-۱ وزن لاشه مرغ در کشور­های مختلف [۴۱] [۸]