۴-۳-۱- محتوای اعلامیه
در مقدمه اعلامیه حاضر آمده؛ «با تأیید مجدد این امر که یکی از اهداف اصلی ملل متحد، مطابق منشور، توسعه و حمایت از احترام و رعایت حقوق بشر و آزادیهای اساسی همگان، بدون هر گونه تبعیض بر اساس نژاد، جنس، زبان یا مذهب است؛ با تأیید مجدد باورمان به حقوق اساسی بشر، کرامت شخص انسان و برابری حقوق زنان و مردان و ملتهای بزرگ و کوچک؛ با آرزوی ترویج و توسعه احترام به اصول مندرج در منشور، اعلامیه جهانی حقوق بشر، کنوانسیون منع و مبارزه با جنایت کشتار جمعی، کنوانسیون بینالمللی درباره محو تمامی اشکال تبعیض نژادی، میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی، میثاق بینالمللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، اعلامیه محو تمامی اشکال نا بردباری و تبعیض مبتنی بر مذهب یا عقیده و کنوانسیون حقوق کودک و نیز سایر اسناد بینالمللی مرتبط که در سطوح جهانی یا منطقهای و در توافق نامههایی که میان دولتهای مختلف عضو سازمان ملل متحد منعقد گشته است؛ با الهام از مقررات مندرج در ماده ۲۷ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی درباره حقوق افراد متعلق به اقلیتهای قومی، مذهبی یا زبانی؛ با توجه به این که توسعه و حمایت از حقوق افراد متعلق به اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی مشارکت در ثبات سیاسی و اجتماعی کشورهایی که آن ها در آنجا زندگی مینمایند، است، با تأکید بر این که تداوم و ثبات در ترویج و تحقق حقوق اشخاص متعلق به اقلیتهای ملی و قومی، مذهبی و زبانی به عنوان جزء غیر قابل تفکیک از توسعه جامعه در تمامیت آن و در چهار چوب دموکراتیک مبتنی بر حاکمیت قانون محسوب میشود و به تقویت روابط دوستانه و همکاریها میان ملتها و دولتها یاری میرساند؛ با توجه به اهمیت ایفای نقش سازمان ملل در ارتباط با حمایت از اقلیتها؛ با یادآوری اقداماتی که قبلا در نظام ملل متحد، به ویژه توسط کمیسیون حقوق بشر، کمسیون فرعی درباره منع تبعیض و حمایت از اقلیتها و دیگر نهادهای تأسیسی به موجب میثاقهای بینالمللی حقوق بشر و دیگر اسناد بینالمللی حقوق بشر که با هدف ترویج و حمایت از حقوق افراد متعلق به اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی، ایجاد شدهاند؛ با در نظر گرفتن اهمیت اقدامات سازمانهای بینالمللی دولتی و غیر دولتی در جهت حمایت از اقلیتها و پیشبرد حمایت ازحقوق افراد متعلق به اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی؛ اعلامیه حاضر در خصوص حقوق افراد متعلق به اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی را اعلان مینمایم:»
پس از ذکر این مقدمه نسبتاً طولانی که تلاش نموده بین اعلامیه حاضر و سایر اسناد حقوق بشری و فعالیتهایی که تاکنون صورت پذیرفته ارتباط برقرار نموده و جملگی آن ها را در یک راستا و تأمین کننده اهداف مشترک قلمداد نماید، وارد متن مواد اعلامیه حاضر شده و در ماده یک به شرح زیر دولتها را موظف به حمایت از وجود و هویت اقلیتها نموده است:
« ۱٫ دولتها باید، وجود و هویت اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی را در قلمرو سرزمینی خود حمایت نمایند و شرایط ترویج و ارتقای هویت آنان را ترغیب نمایند.
۲٫ دولتها باید قانونگذاریهای مناسب و دیگر راهکارها را به منظور دستیابی به این اهداف اتخاذ نمایند. »
سپس اعلامیه در ماده ۲ برخی از مهمترین حقوق مربوط به اقلیتهای مذکور را به شرح زیر مورد شناسایی قرار داده است:
«۱٫ افراد متعلق به اقلیتهای ملی یا قومی، مذهبی و زبانی (که از این پس افراد متعلق به اقلیتها نامیده میشوند) حق دارند از فرهنگشان متمتع گردند، مذهبشان را اجرا و اظهار نمایند و از زبان خودشان در مجامع خصوصی و عمومی به طور آزادانه و بدون هر گونه مداخلهای یا هر گونه تبعیضی استفاده کنند.
۲٫ افراد متعلق به اقلیتها حق دارند در حیات فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و دولتی مشارکت مؤثر داشته باشند.
۳٫ افراد متعلق به اقلیتها حق دارند درسطح ملی و حسب مورد در سطح منطقه ای، مطابق فرایندی که مغایر با قوانین ملی نباشد در تصمیم گیریهایی که مربوط به اقلیتها یا منطقهای است که در آن زندگی میکنند، سهم مژثری داشته باشند.
۴٫ افراد متعلق به اقلیتها حق ایجاد و اداره انجمنهای مربوط به خودشان را دارند.
۵٫ افراد متعلق به اقلیتها حق برقراری و حفظ ارتباط آزاد و مسالمت آمیز با سایر اعضای گروه خود و دیگر اقلیتها را بدون هر گونه تبعیض دارند و حق دارند در خارج از مرزها نیز با شهروندان کشورهای دیگری از طریق منشاء ملی یا قومی یا تعلقات مذهبی یا زبانی با آن ها پیوند دارند، ارتباط برقرار نمایند.»
ماده ۳ اعلامیه حاضر نیز نحوه اعمال حقوق مندرج در اعلامیه را خاطر نشان ساخته و مقرر میکند:
«۱٫ افراد متعلق به اقلیتها میتوانند حقوقشان –به ویژه حقوقی که در اعلامیه حاضر مقرر گردیده– را چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی به همراه دیگر اعضای گروه، بدون هر گونه تبعیضی اعمال نمایند.
۲٫ افراد متعلق به اقلیتها به جهت اعمال یا عدم اجرای حقوق مذکور در اعلامیه حاضر به هیچ شکلی نباید متحمل آسیب شوند.»
در ماده ۴ اعلامیه حاضر به تعهدات دولتها در راستای تدابیری که باید جهت تحقق حقوق و آزادیهای اقلیتها اتخاذ نمایند پرداخته شده و چنین مقر گردیده است: «۱٫ دولتها در صورت لزوم باید تدابیری اتخاذ کنند که افراد متعلق به اقلیتها بتوانند به طور کامل و مؤثر حقوق بشر و تمامی آزادیهای اساسی را بدون هر گونه تبعیض و در شرایط برابر کامل در مقابل قانون اعمال نمایند.
۲٫ دولتها باید راهکارهایی را اتخاذ نمایند که شرایط مطلوب جهت امکان و توانایی افراد متعلق به اقلیتها برای نشان دادن ویژگیهای فرهنگی، زبانی، سنتها و نیز آداب و رسومشان را فراهم آورد، جز در مواردی که اعمال خاص آنان ناقض قوانین ملی و در تضاد با هنجارهای جهانی باشد.
۳٫ دولتها باید در حد امکاناتشان، تدابیری را اتخاذ نمایند تا افراد متعلق به اقلیتها امکان فراگیری یا آموزش به زبان مادری خود را داشته باشند.
۴٫ دولتها در صورت مقتضی باید تدابیری در عرصه آموزشی اتخاذ نمایند تا آگاهی از تاریخ، سنتها، زبان و فرهنگ اقلیتهایی که در قلمرو سرزمینی آن ها به سر میبرند را ترویج نمایند. افراد متعلق به اقلیتها نیز باید امکان یادگیری و شناخت جامعه در تمامیت آن را داشته باشند.
۵٫ دولتها باید تدابیری اتخاذ کنند تا افراد متعلق به اقلیتها بتوانند در پیشرفت و توسعه اقتصادی کشورشان به صورت همه جانبه مشارکت داشته باشند. »
ماده ۵ اعلامیه نیز لزوم توجه به منافع مشروع اقلیتها در سیاستهای ملی و همکاریهای بین دولتها را مد نظر قرار داده و چنین مقرر کردهاست:
«۱٫ برنامه ها و سیاستهای ملی باید با در نظر گرفتن منافع مشروع افراد متعلق به اقلیتها تنظیم و به اجرا گذاشته شوند.