ب- انطباق قرارداد آتی با اصل آزادی قراردادی

بر مبنای این اصل، یک قرارداد آتی نفت ، قراردادی قابل‌پذیرش بر مبنای اصلی حاکمیت اراده و اصل آزادی قراردادی و مطابق با ماده ۱۰ قانون مدنی است؛ تعهد اولیه طرفین، تسلیم و تسلّم حجم و کیفیت میزان شده از یک فرآورده خام یا پالایشی نفت در تاریخ معین و در محل تسلیم مشخص به قیمت تعیین‌شده در لحظه انعقاد قرارداد است.

این قرارداد تشریفاتی است و در بورس معاملات آتی و با ضوابط بورس آتی منعقد می‌شود؛ تضمین‌های اجرای قرارداد و نیز روش‌های خاتمه قرارداد یا تغییر موضع معاملاتی جزئی لاینفک از قرارداد آتی هستند که طرفین ضمناً آن را می‌پذیرد و ورود به یک معامله آتی به معنای پذیرفتن تمامی این شروط است. مهم‌ترین تضمین‌های یک معامله آتی در بورس آتی، تسویه روزانه و تعدیل حساب ودیعه طرفین و ضمانت اجرای مالی معامله توسط اتاق پایاپای است. از سوی دیگر تمامی روش‌های تغییر موضع معاملاتی، خاتمه قرارداد و خروج از بازار از سوی طرفین پذیرفته‌شده است، لذا پس‌ازانجام قرارداد یکی از طرفین می‌تواند با انجام معامله معکوس و یا تسویه نقدی از بازار خارج شود و یا ‌در صورتیکه قرارداد ابتداً مالی باشد با تغییر آن به‌قرارداد فیزیکال، آماده تحویل فیزیکی گردد. تمامی این موارد جزء قرارداد آتی است و گریزی از آن‌ ها نیست^[۲۲۱].

فصل چهارم

فصل چهارم: آثار ناشی از قرارداد آتی نفت و ضمانت اجرای آن

این فصل شامل سه مبحث می شود. از آنجایی که هر عمل حقوقی پس از تحقق و ایجاد، آثاری به دنبال دارد و نیز حیاتش محدود به دوره زمانی خاصی است در مبحث اول به آثار قرارداد آتی نسبت به طرفین و قائم مقام طرفین می پردازیم و در مبحث دوم به تخلف از مفاد قراداد و ضمانت اجرای آن خواهیم پرداخت و در پایان به انحلال قرارداد آتی و تسویه آن می پردازیم .

مبحث اول) آثار قرارداد آتی نفت

آثار حقوقی نتیجه انشاء عمل حقوقی است . هر عقد و قراردادی اثر مستقیمی دارد که ناشی از ذات آن عقد بوده که به‌محض وقوع، ظهور می‌یابد. مثلاً اثر مستقیم و ذاتی عقد بیع و اجاره انتقال مالکیت عین و منفعت است . اثر ذاتی عقد رهن توثیق است. در عقد معین، قانون آثار آن را برشمرده و مشخص ‌کرده‌است اما در عقود نامعین ( مصادیق ماده ۱۰ ق.م ) اثر آن را می‌بایست در اراده‌اشخاص که در قرارداد واقع‌شده بین آن‌ ها بروز و ظهور دارد استنتاج کرد . درهرصورت هر عمل حقوقی که محقق می‌گردد پیدایش اثر را به دنبال دارد. خواه این اثر تملیک باشد خواه تعهد به انجام یا عدم انجام عمل . قراردادهای آتی نیز یکی از عقودی است که نتایج و آثاری را به دنبال دارد و ما در این بحث به آثار قرارداد آتی می‌پردازیم^[۲۲۲] .

گفتار اول) اثر قرارداد آتی نسبت به‌طرفین

معمولاً قرارداد کسانی را پایبند و متعهد و منتفع از حقوقش می‌گرداند به اراده خود آن را ایجاد کرده‌اند اعم از اینکه شخصاً انشاء اراده نماید یا به‌واسطه نماینده ، لذا در ایجاد رابطه حقوقی که اراده شخص دیگری به‌غیراز طرفین هیچ نقش و دخالتی ندارند نمی‌تواند مخاطب متعهد له قرار گیرد . قانون گزار استثنا دریک مورد اصل مذبور را زیر پا نهاده و اراده شخص غیر از طرفین عقد را در ایجاد رابطه حقوقی نادیده گرفته است . و آن تعهد به نفع شخص ثالث است (م ۲۱۹) . قرارداد ماحصل اراده متعاقدین است و تعهدات محصول قرارداد آن‌ ها که از شانه خالی کردن از زیر بار محصولات اراده بدون سبب مسئولیت ممتنع از اجرای مفاد تعهدات را در پی خواهد داشت . ماحصل قرارداد آتی نیز پس‌ازانشاء ایجاد تعهداتی برای هر یک از متعاقدین است و مطابق قاعده به‌غیراز خود طرفین معامله کسان دیگری نیز نیابتا از طرف آن‌ ها می‌توانند انشاء قرارداد نموده آثاری را برای طرف یا طرفین اصیل خلق کند . در واقع متعهد در این‌گونه قراردادها اصیل است که اراده‌اش را غیرمستقیم از طریق نماینده خود اعمال می‌کند و این امر موجب از بین رفتن مسئولیت او نمی‌گردد .لذا در قراردادهای آتی که کارگزار به نمایندگی از طرفین اصیل مبادرت به انعقاد قرارداد می‌کند تعهداتی را پس‌ازانجام معامله برای وی ( سفارش‌دهنده ) ایجاد می‌کند که سفارش‌دهنده مکلف به انجام و اجرای آن است . و نیز با توجه به مکانیزم خاص قرارداد آتی به‌غیراز طرفین قرارداد، اتاق پایاپای نیز در اجرای تعهدات ناشی از قرارداد نقش مؤثری دارد^[۲۲۳]. ماده ۷ آیین‌نامه اتاق پایاپای بورس فلزات مقرر می‌دارد ” اتاق در مقابل کارگزار خریدار به عنوان فروشنده و در مقابل کارگزار فروشنده به عنوان خریدار عمل می‌کند .” وظیفه این اتاق تضمین حسن عملکرد هریک از دو طرف قرارداد و تسویه و پایاپای کردن قراردادهای معامله‌شده در تالار بورس می‌باشد .

نقش اتاق پایاپای به عنوان ناظر و طرف سوم در قرارداد آتی به‌تصریح ماده ۷ آیین‌نامه فوق‌الذکر محرز است تا حدی که در تسویه و پایاپای کردن قراردادها همانند طرف معامله در مقابل طرف دیگر رفتار می‌کند . پس قراردادهای آتی مکانیزم مخصوصی دارد که نسبت به‌قراردادها پیچیده‌تر است و گذشته از طرفین قرارداد، طرف سومی به نام اتاق پایاپای چه در هنگام انعقاد عقد و چه هنگام اجرای تعهدات ناشی از عقد نقش بسزایی دارد. چون اتاق پایاپای به عنوان طرف قرارداد در مقابل کارگزار طرف دیگر عمل می‌کند^[۲۲۴] . لذا ضمن تشریح تعهدات هریک از طرفین به نقش و عملکرد اشاره خواهد شد و اینک تعهدات طرفین:

الف) جبران کسری حساب سپرده اولیه

سپرده حسن انجام تعهد در قرارداد آتی همان وجه التزام مقرر در قرارداد است که بنا بر مقررات بورس باید توسط طرفین به بورس پرداخت گردد و معمولاً ۲ تا ۱۰ درصد معادل کل بهای کالا

1. 1. -Dub of sky, D, “Option and financial futures “,valuation and uses، new york, 1992, P150. ↑

1. 1. محمد آرام (۱۳۸۲). امکان سنجی تأسیس بورس مستقل آتی نفت در جمهری اسلامی ایران،ص۱۳٫ ↑

1. 1. محسن زمانی(۱۳۷۶). «بازار یا نابازار»، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، فصل اول. ↑

1. 1. – Over the Counter. ↑

1. 1. حسین عبده تبریزی،(۱۳۷۶). «مبانی بازارها و نهادهای مالی» ترجمه انتشارات آگه، فصل دوم، ص۲۷٫ ↑

1. 1. محمد حسین معین،(۱۳۷۸). فرهنگ فارسی، جلد اول، تهران، امیرکبیر. ↑

1. 1. – محمدجعفر جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، واژه بورس، ص۸۱۵ . ↑

1. 1. – منیژه فلاحتی( اردیبهشت ۱۳۸۵). مقدمه­ای بر بورس­های کالایی و نقش وزارت بازرگانی، دفتر مطالعات اقتصادی (تهران،)، ص۲٫ ↑

1. 1. – www.Parstakeran.com. ↑

1. 1. حسین یوسف پورطرقی،(۱۳۸۵). ، قرارداد آتی در بازار بورس کالا، ،ص۷۳٫ ↑

1. 1. Free on board. ↑