نمودار ۳-۵- روند رشد اقتصادی ۶۳
نمودار ۳-۶- نمودار پراکنش لگاریتم جهانی­شدن و لگاریتم شدت انرژی ایران ۶۵
نمودار ۳-۷- نمودار پراکنش لگاریتم کارایی انرژی و لگاریتم شدت انرژی ایران ۶۶
نمودار ۳-۸- نمودار پراکنش لگاریتم قیمت و لگاریتم شدت انرژی ایران ۶۷
نمودار ۳-۹- نمودار پراکنش رشد اقتصادی و لگاریتم شدت انرژی ایران ۶۸
نمودار ۵-۱- آزمون پسماند تجمعی ۹۳
نمودار ۵-۲ آزمون مجذور پسماند تجمعی ۹۴
فصل اول
کلیات تحقیق

۱-۱- مقدمه

اصطلاح جهانی­شدن یکی از مهمترین مسائل جهان معاصر است. فرایند جهانی­شدن فراگیر بوده و دارای ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. اما به دلیل آنکه بعد اقتصادی آن اثرات مستقیمی بر زندگی جوامع مختلف دارد، در بررسی مقوله جهانی­شدن، بعد اقتصادی از جایگاه محوری برخوردار است. با گسترش روند جهانی­شدن نسبت پاره ای از مسائل با این مفهوم تغییر نموده و این موضوعات نیاز به فهم و تفسیر جدیدی برای سازمان­دهی و احیا مجدد دارند؛ که یکی از این حوزه ها، حوزه انرژی است. با توجه به اینکه مصرف انرژی در جهان به منظور سرعت­گرفتن روند صنعتی­شدن و جهانی­شدن بسیاری از کشورها و به منظور دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر روبه افزایش است؛ لذا بررسی تاثیر جهانی­شدن بر شدت انرژی می ­تواند اطلاعات بسیار مفیدی را در اختیار سیاستگذاران حوزه کلان اقتصادی و انرژی قرار دهد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

همچنین انرژی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل تولید و به عنوان یکی از ضروری­ترین محصولات نهایی، جایگاه ویژه ای در رشد و توسعه اقتصادی کشور داراست. با توجه به ارتباط نزدیک بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی در ایران، تعیین کم و کیف رابطه­ بین این دو متغیر می تواند در تبیین سیاست های بخش انرژی کمک مؤثری کند. هر چند مصرف انرژی بیشتر نشان از توسعه بیشتر است، اما برای توسعه پایدار می‌بایست شدت انرژی کاهش یابد.

لذا بررسی تاثیر جهانی­شدن بر شدت انرژی می ­تواند اطلاعات بسیار مفیدی را در اختیار سیاستگذاران حوزه کلان اقتصادی و انرژی قرار دهد. با توجه به اهمیت روزافزون انرژی و شاخص‌های انرژی در نتیجه‌ی توسعه‌ی تجارت بین ­المللی، این مطالعه در پی بررسی اثرات جهانی­شدن بر روی شدت انرژی در ایران، با بهره گرفتن از داده‌های سری زمانی ۱۳۹۰-۱۳۵۸ است. بدین منظور در این فصل به بررسی کلیات تحقیق پرداخته شده است.

۱-۲- بیان مسئله

واژه جهانی­شدن در سال­های اخیر یکی از پرکاربردترین واژه­ های عرصه سیاستگذاری اقتصادی، فرهنگی و سیاسی داخلی و بین المللی کشورها و نیز موضوع بحث­های آکادمیک و ژورنالیستی بوده است. جهانی­شدن را می­توان فرایندی در نظر گرفت که در آن مرزهای اقتصادی میان کشورها هر روز کم­رنگ تر می­ شود و تحرک روزافزون منابع، تکنولوژی، کالا، خدمات، سرمایه و حتی نیروی انسانی در ماورای مرزها سهل­تر صورت می گیرد و در نتیجه به افزایش تولید و مصرف در کشورها منجر می­ شود. تجربه دهه­ اخیر نشان می­دهد که حرکت کشورهای در حال توسعه به سمت ایجاد فضای باز اقتصادی و ادغام در اقتصاد جهانی نتایج مختلفی را به بار آورده است. تعدادی از این کشورها با بهره­ گیری مناسب از امکانات فراهم شده، موفق شده ­اند به نرخ های رشد اقتصادی بالاتری دسترسی پیدا کنند و در حال حاضر در زمره کشورهای تازه صنعتی شده قرار گرفته­اند. البته در اکثر موارد رشد اقتصادی بالاتر مستلزم بکارگیری نهاده­های بیشتر است که در این میان نقش نهاده انرژی از اهمیت خاصی برخوردار است.
به لحاظ ارتباط تنگاتنگ انرژی با زندگی روزمره مردم و جوامع و نیز حیات کشورهاست که دولت­های متقاضی و دولت­های تولیدکننده را دائما نگران کرده است و از همین روست که انرژی در سیاست­های ملی و بین ­المللی نقش تعیین کننده ­ای پیدا کرده است و الگوهایی از رقابت، همکاری، کشمکش، تجاوز، تعامل، هم­گرایی و واگرایی را در عرصه بین ­المللی و روابط بین کشورها و دولتها شکل داده است. یکی از تغییرات مهم در عرصه انرژی، در دهه­­های اخیر، کاهش قابل توجه در شدت انرژی کشورهای توسعه یافته جهان می­باشد. بین سال­های ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ ، شدت انرژی کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، ^[۱]OECD، به میزان ۴/۱۴ درصد و گروه هفت^[۲] ۱۵ درصد و ایالات متحده ۱۸٫۸ درصد کاهش داشته است (اداره­ی اطلاعات انرژی^[۳]، ۲۰۰۹). با این وجود مصرف انرژی در کشورهای درحال توسعه در طی سه دهه­ گذشته بیش از چهار برابر شده و پیش بینی می شود این افزایش در آینده نیز ادامه داشته باشد. بنابراین فرایند جهانی­شدن در کشورهای توسعه یافته همراه با افزایش شدت انرژی می­باشد که لازم است این اثر مورد بررسی بیشتر قرار گرفته و دلایل آن بررسی شود.
لذا در تحقیق حاضر، تاثیر برخی عوامل مهم تاثیر­گذار بر شدت انرژی مانند جهانی­شدن، کارایی انرژی و قیمت حامل­های انرژی در دوره زمانی (۱۳۹۰-۱۳۵۸) بررسی می­ شود.

۱-۳- ضرورت و اهمیت تحقیق

نگاهی به روند شدت انرژی در کشورهای در حال توسعه لزوم توجه هرچه بیشتر به این متغیر و بررسی عوامل موثر بر آن را یادآوری می کند. در محاسبه شدت مصرف نهایی انرژی بر مبنای برابری قدرت خرید، ایران از لحاظ مصرف انرژی به منظور تولید کالاها و خدمات وضعیت مطلوبی نداشته و جزء کشورهای با شدت انرژی بسیار بالا محسوب می­ شود. بر این اساس شدت مصرف نهایی انرژی در کشور نه تنها در مقایسه با کشورهای نفت خیز بسیار بالاتر میباشد، بلکه از برخی مناطق نظیر آفریقا و خاورمیانه نیز بیشتر است. نکته قابل توجه دیگر آن است که مقایسه شدت انرژی در ایران و جهان در سال ۲۰۱۰، نشانگر آن است که در مورد کشور عربستان صعودی این شاخص برابر ۳۲/۱۲۸ تن معادل نفت خام بر میلیون دلار ، چین ۴۸/۱۴۷، ایران ۸۵/۱۸۴، کل جهان ۱۴/۱۱۵، آمریکا ۶۲/۸۹، هند ۵۲/۱۱۱، ژاپن ۰۸/۷۳ و ترکیه ۳/۷۷ بوده است.^[۴] به عبارت دیگر، در سطح جهان به طور متوسط برای تولید یک میلیون دلار ارزش افزوده حدود ۱۴/۱۱۵ تن معادل نفت خام انرژی مصرف شده است، در حالیکه این رقم در ایران بیش از ۶/۱ برابر مقدار متوسط جهانی بوده است. به طور کلی کاهش شدت انرژی در کشورهای منطقه آمریکای شمالی، اروپا، آفریقا، یورآسیا و آسیا اقیانوسیه در کنار افزایش شدت انرژی در منطقه خاورمیانه، آمریکای جنوبی و مرکزی باید بیشتر مورد بررسی دقیق تر قرار گیرد. یکی از دلایل محتمل افزایش شدت انرژی در خاورمیانه می ­تواند انتقال صنایع انرژی­بر از کشورهای گروه اول به کشورهای دارای ذخایر غنی انرژی در این منطقه باشد. از اینرو بررسی علمی و منطقی پارامترهای اقتصادی جهت بهینه سازی استفاده از منابع موجود و افزایش ارزش اقتصادی ایجاد شده می ­تواند راهکاری برای کاهش شدت انرژی باشد .
لازم به ذکر است که تاکنون مطالعات زیادی در زمینه بررسی تاثیر رشد اقتصادی بر مصرف انرژی صورت گرفته است؛ ولی هیچ­یک از این مطالعات به بررسی رابطه جهانی­شدن و شدت انرژی در ایران نپرداخته­اند. باتوجه به سیاستهای کلان اقتصادی دولت مبنی بر افزایش رشد اقتصادی و حضور فعال در عرصه تجارت جهانی، درک صحیحی از رابطه بین شدت انرژی و جهانی­شدن می تواند سیاست­گذاران را در تدوین سیاست­های مناسب اقتصادی و برنامه­ ریزان بخش انرژی را در تدوین و اجرای آن سیاست­ها و بهینه­سازی مصرف انرژی برای رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی پایدار یاری نماید. کاهش شدت انرژی از اهداف توسعه‌ای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی هر کشوری تلقی می‌شود. چرا که شدت انرژی کمتر، هزینه و یا قیمت کمتر برای تبدیل انرژی به تولید در اقتصاد را نشان می‌دهد. نیل به این هدف، جز با شناخت چگونگی تأثیرگذاری عوامل مختلف و ارائه راهکارهای مدبرانه میسر نمی‌گردد. با توجه به این مباحث، ضرورت بررسی و تبیین رابطه‌ی بین جهانی­شدن، کارایی انرژی، قیمت حامل­های انرژی با شدت انرژی، جهت هدایت سیاست‌های بخش انرژی برای قدم برداشتن در مسیر توسعه‌ی اقتصادی ضرورت و اهمیت می‌یابد.

۱-۴- اهداف تحقیق

• • بررسی تأثیر جهانی­شدن بر شدت انرژی

• • بررسی تأثیر کارایی انرژی بر شدت انرژی

• • بررسی تأثیر قیمت حامل­های انرژی بر شدت انرژی

• • بررسی تاثیر رشد اقتصادی بر شدت انرژی

۱-۵- فرضیات تحقیق

• • جهانی­شدن تاثیر معنی دار و مثبتی بر شدت انرژی دارد.

• • کارایی انرژی تاثیر معنی دار و منفی بر شدت انرژی دارد.

• • قیمت حامل های انرژی تاثیر معنی­دار و منفی بر شدت انرژی دارد.

• • رشد اقتصادی تاثیر معنی­دار و منفی بر شدت انرژی دارد.

۱-۶- روش‌شناسی تحقیق

این مطالعه از نوع تحقیقات کاربردی بوده و به لحاظ روش تجزیه و تحلیل از نوع تحقیقات تحلیلی- توصیفی است. آمار و اطلاعات به روش کتابخانه­ای جمع آوری شده و سپس با به بکارگیری روش­های آمار استنباطی، مدل تحقیق برآورد شده و سپس نتایج پردازش می­شوند. تکنیک مورد استفاده جهت تحلیل و بررسی فرضیه ­ها، روش خودتوضیح برداری با وقفه‌های گسترده (ARDL)^[5] و تکنیک‌های اقتصادسنجی می­باشد. نمونه آماری مورد مطالعه، ایران بوده و با بهره گرفتن از داده ­های سری زمانی برای سال­های۱۳۹۰-۱۳۵۸ مورد بررسی قرار گرفته است. تمامی آمار و اطلاعات مربوط به متغیرهای مدل از ترازنامه انرژی و سالنامه آماری مرکز آمار ایران استخراج شده است. در این بررسی نرم‌افزارهای مورد استفاده Eviews7 و Macrofit4 می‌باشند.

۱-۷- محدودیت‌های تحقیق

با توجه به این که در مطالعه حاضر از داده‌های سری زمانی استفاده می‌شود. داده‌های مورد نیاز برخی از متغیرها برای برخی از سال‌ها وجود ندارد. لذا محدودت اطلاعات آماری، جزء مهم‌ترین محدودیت‌های تحقیق محسوب می‌شود.

۱-۸- تعریف مفاهیم

متغیرهای مورد استفاده در مدل تحقیق عبارت‌اند از شدت انرژی، جهانی شدن، کارایی انرژی، قیمت حامل­های انرژی و رشد اقتصادی که در ذیل به تعریف مفهومی این متغیرها پرداخته می‌شود. لازم به ذکر است که تعریف عملیاتی متغیرها در فصل چهارم ذکر شده است.
۱-۸-۱- شدت انرژی
یکی از مهمترین پارامترهای اقتصاد انرژی بوده و نشان دهنده میزان انرژی مصرف شده جهت تولید ناخالص داخلی یک کشور می باشد. به عبارتی میزان مصرف انرژی به ازای هر واحد از تولید کالاها و خدمات را شدت مصرف انرژی و یا به طور خلاصه، شدت انرژی می نامند. شاخص شدت انرژی کل مصرف نهایی انرژی (بر حسب بشکه معادل نفت خام به میلیون ریال) می باشد. (ترازنامه انرژی، سال ۱۳۹۰).
۱-۸-۲- کارایی انرژی
کارایی انرژی مفهومی است که هزینه­ منابع صرف شده در فرایند کسب هدف را ارزیابی می‌کند. بدین صورت که مقایسه­ خروجی‌ها بدست آمده با ورودی‌های مصرف شده میزان کارایی را مشخص می‌کند میزان تولید کالاها و خدمات به ازای مصرف هر واحد انرژی را کارایی انرژی می­نامند. واحدهای متفاوتی برای اندازه ­گیری کارایی انرژی وجود دارد. در این مطالعه هزار ریال به ازای هر بشکه نفت خام، معیار محاسبات می­باشد (ماهنامه نفت و انرژی، ۱۳۸۹).
۱-۸-۳- جهانی­شدن
جهانی­شدن اقتصاد، یکپارچگی اقتصادی را براساس شاخص­ های: تجارت، سرمایه ­گذاری­مستقیم خارجی، پرداخت درآمد به اتباع خارجی، متوسط نرخ تعرفه، مالیات بر تجارت بین ­المللی و محدودیت­های حساب سرمایه به صورت کمی بیان می کند. داده ­های آماری مربوط به متغیر جهانی­شدن از شاخص جهانی­شدن (KOF)، (دیرهر۲۰۱۴)^[۶] اقتباس شده است که این شاخص ۲۰۷ کشور را از ۳ منظر جهانی­شدن اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در بازه زمانی (۲۰۱۱-۱۹۷۰) مورد بررسی و رتبه ­بندی قرار داده است (بانک جهانی،۲۰۱۴).