¨ کنشهای اساطیری
-سخن گفتن حیوانات و اشیاء با هم
از کنشهای اساطیری سخن گفتن حیوانات با هم است (رجوع شود به قصهی ۷).
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
این نوع قصهها که ضمن مذمت عزاداری اغراقآمیز، آن را به شیوهی طعنه و طنز به سخره گرفته و به قصهی آقا موریز شبیه است. قصه خط ارتباطی ضعیفی بین جاندار و غیرجاندار رسم میکند. از لحاظ اجتماعی شغل آبیاری به عنوان یکی از مشاغل که در روستاها رواج دارد، قابل بررسی است.
¨ آداب و رسوم
_______________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
______________________
■ عناصر روانشناسی
___________
■ باورهای عامیانه و خرافی
_____________
■ سایر عناصر
__________
۳-۹۳-باهوشان
* خلاصهی قصه
بازرگانی سه پسر دانا و مهربان داشت. آنها را راهی سفر کرد تا پخته شوند. در راه به اعرابی برخوردند که دنبال شترش میگشت. سه پسر خصوصیات شتر گم شده را گفتند. صاحب شتر فکر کرد آنها شتر را دزدیدهاند. آنها را نزد امیر آن حوالی برد. امیر از آنها پرسید که با ندیدن شتر چگونه به خصوصیات آن پیبردند. پسران بازرگان گفتند: «از روی نشانههایی که روی زمین بود». امیر از ذهن و هوش پسران بازرگان خوشش آمد و آنها را نزد خود نگهداشت. موقع خوردن غذا، در مورد غذا و امیر اظهار نظر کردند. امیر که از پشت در حرفهای آنان را میشنید. متوجه شد که میگویند:« امیر یک مرد مطبخی است». روزی امیر سر صحبت را با پسران باز کرد تا بفهمد آنها بر چه اساس او را مطبخی میدانند؟ آنها در جواب گفتند: «تو در این مدت جز از شکم و شکمبارگی حرفی به میان نیاوردی! یک امیرزاده هرگز شکمباره نیست». امیر شرمزده نزد مادرش رفت و در مورد پدرش پرسید. مادر گفت:« روزی که پدرت در سفر بود. من با غلامی سیاه در مطبخ، همبستر شدم و تو زادهی آن رابطه هستی». امیر سوی پسران بازرگان بازگشت و قول گرفت که راز مطبخی بودنش را تا روزگار بجاست، بر کسی آشکار نکنند.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
____________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در این قصه، بازرگان پسرانش را برای پختگی به سفر میفرستد. پسران بازرگان نمونه‌ای از انسانهایی هستند که از هوش و فراست خود به موقع استفاده میکنند. امیر اعرابی، که از رابطه نامشروع زاده شده و شکمبارگی صفت ویژهی اوست، شخصیت دیگر قصه است. قصه ضمن ترغیب به استفاده از هوش و فراست به طور ضمنی داشتن صفت شکمبارگی را برای امیران و حاکمان مذموم دانسته و مسئلهی نژادگی را نیز بیان کرده است.

¨ آداب و رسوم
_______________
¨ وضعیت اقتصادی و رابطه با قدرت و ثروت
_________________
■ عناصر روانشناسی
___________
■ باورهای عامیانه و خرافی
________________
■ سایر عناصر
______________
۳-۹۴-بچه درویش
* خلاصهی قصه
تاجری یهودی پسری داشت. روزی وی را برای کاسبی به بازار فرستاد. پسر در بازار نردهای دید یک طرف نرده بازار مسلمانها بود و یک طرف بازار یهودیها. در بازار مسلمانها، درویشی مدح علی (ع) میخواند. پسر پول خود را به درویش داد و این عمل را سه روز تکرار کرد. مرد یهودی که فکر میکرد پسرش به دنبال الواطی میرود. روزی شخصی را فرستاد تا پسرش را زیر نظر بگیرد. شخصی که مأمور بود، برگشت و به تاجر گفت که پسرش پولها را به درویش میدهد. تاجر که به شدت عصبانی شده بود، دست پسر را قطع و او را از خانه بیرون کرد. پسر رفت و شب را در مسجدی خوابید. نیمههای شب مردی به خوابش آمد و با آب دهانش دست پسر را وصل کرد. وقتی بیدار شد، پیرمردی سه تومان پول، یک لباس درویشی، یک کشکول و یک تبرزین به پسر داد. پسر لباس را پوشید و به بازار مسلمانان رفت و مدح علی(ع) خواند. روزی مادر پسر به بازار رفت؛ اما پسرش را نشناخت از وی دعوت کرد به خانه‌اش بیاید و خبری از پسرش به او بدهد. درویش وقتی به خانه رفت و حرفهای مادرش را شنید، سرگذشت خود را تعریف کرد. مرد یهودی و زنش وقتی فهمیدند این همان پسر خودشان است، خوشحال شدند. پسر با شرط مسلمان شدن آن دو به خانه بازگشت.
■ عناصر اساطیری
¨ شخصیتهای اساطیری
_____________
¨ کنشهای اساطیری
_____________
¨ موجودات و پدیده های اساطیری
__________________
■ عناصر اجتماعی
¨ طبقات اجتماعی، شخصیتها و روابط بین آنها
در میان قصههای عامیانهی ایرانی ائمهی اطهار و اولیاء خدا، به ویژه حضرت علی(ع) جایگاه بلند و ممتازی دارند.
قصههایی با این مضمون چنان عشق عمیقی از علی(ع) در جان مردم به وجود میآورد که با هیچ تندبادی خشکیده نمیشود. همچنین بهترین وسیله برای ترویج مذهب و فرهنگ تشیع و استحکام بخشیدن به ایمان و اعتقاد مردم است. در قصهها هر جا مردم از مقابله با پادشاهان زورگو، اهریمنان و سختیهای زندگی عاجز و ناتوان میشوند. یاد علیبنابیطالب به آنان توان و نیرو می‌بخشد و گاه حضرت علی(ع) به صورت پیری یا مرد نورانی در خواب و بیداری آنان را یاری میدهد (نقل به مضمون، وکیلیان، ۱۳۸۰،ص۵۸-۶۰ ).
در این قصه هم، جوانی یهودی بر اثر شنیدن مدح علیبنابیطالب مسلمان و از حمایت‌ها و کمکهای حضرت علی(ع) بهرهمند شده و در نهایت خانواده خویش را نیز مسلمان می‌کند. درویش، شخصیتی است که بارها در قصههای ایرانی ایفاء نقش کرده؛ اما ذکر ابزاری که درویش با خود به همراه دارد، قابلتوجه است. کشکول و تبرزین بیشتر صوفیان را تداعی میکند. تاجر بودن یهودی و رفتار خصمانه با پسرش، علاوه بر آنکه ثروتمندی و ثروت‌اندوزی یهودیان را نشان میدهد، چهرهی این اقلیت را نیز در قصههای عامیانه به تصویر میکشد. « اقلیتهای قومی یا مذهبی، به ویژه یهودیان و تاجر یهودی اغلب متصف به خباثت هستند و حداقل آن‌که کم‌تر دارای فضایل مثبت قلمداد می‌شوند» (مارزلف، ۱۳۷۱: ۴۵).
¨ آداب و رسوم