در حقوق انگلیس به دلیل احتساب سود و خسارات تأخیر تادیه در تمام دیون باید تلاقی دیون به صورت دقیق معلوم شود زیرا دین از زمان تلاقی و تقابل شرایط دین از بین می رود و خسارت قابل پرداخت نیست. در این زمینه گفته شده است اگر تهاتر به حکم دادگاه باشد تهاتر انجام شده از زمان صدور حکم اثر داشته و سود و خسارات تأخیر تادیه از همین زمان متوقف خواهد شد.
ولی اگر شرط و توافق بر تهاتر از قبل وجود داشته و معلوم شود که تلاقی و تقابل پیش از طرح دعوی بوده حکم دادگاه در تهاتر اثر قهقرای دارد و به گذشته اثر می‌کند و خسارت و سود از همان زمان تلاقی و تقابل قطع می شود.
آئین دادرسی تهاتر
هر چند مرحله ثبوت تهاتر در حقوق ایران نیاز به مراجعه به دادگاه ندارد و به صرف تقابل دو دین درهر زمان و حتی بدون اطلاع طرفین تهاتر صورت می پذیرد اما تهاتر در بسیاری از مواد در دفاع متقابل در جریال رسیدگی دعوی و در دادگاه مطرح می شود به این ترتیب که خواهان در مقام طلب ادعائی خود دعوی را علیه خوانده اقامه می‌کند و سپس خوانده در مقام اثبات بی حقی خواهان وجود دین متقابل را بر عهده خواهان اثبات، و مدعی تهاتر بین آن می شود.
علی رغم اهمیت مسائل شکلی تهاتر این مسله مورد توجه قرار نگرفته است و بررسی قابل توجهی در این زمینه صورت نگرفته است.
قانون آئین دادرسی در ایران به تهاتر در ماده ۱۴۲ توجه کرده و بیان داشته است که اگر تهاتر به عنوان دفاع به معنی اخص آن مطرح شود معاف از تقدیم دادخواست مستقل است. حال به بررسی مسائل مختلف در این ز مینه می پردازیم.
۵-۵- تهاتر دعوی یا دفاع
دعوی تهاتر، اصولاً توسط خوانده در مقام دفاع در برابر دعوی اصلی مطروحه، از سوی خواهان طرح می‌گردد. به این نحو که خوانده در برابر مطالبه دین ادعای از خواهان اظهار می‌دارد که او نیز متقابلاً از خواهان طلب کار است بنابرین با وقوع تهاتر بین آن دو خواهان طلبی ندارد و تا بتواند در مقام مطالبه آن بر آید.
به این ترتیب خوانده معمولاً با استناد به تهاتر به دین سابق خود معترف است اما در عین حال مدعی سقوط آن به سبب تهاتر است و از آنجا که دعوی تهاتر دفاع به معنای اخص است مشمول مقررات مربوط به دفاع است و لذا طرح آن نیازی به تشریفات مربوط به اقامه دعوی ندارد در دعوی تهاتر خوانده خواسته مستقلی را که مستلزم محکومیت خواهان به پرداخت آن باشد طرح نمی نماید بکله در صدد رد ادعای خواهان است و یکی از طرق اثبات بی حقی خواهان در مطالبه دین وقوع تهاتر به سبب وجود دین متقابل بر ذمه خواهان است به همین جهت اگر چه طبق قانون هر دعوی که در اثنای رسیدگی به دعوی دیگر اقامه گردد دعوی طاری است و تابع مقررات خاص است اما تهاتر دعوی طاری نبوده و مشمول مقررات مربوط به دعوی طاری نیست.
درست است که رسیدگی به دعوی تهاتر در برخی موارد مستلزم رسیدگی ماهوی به دین مستلقی است و به نوعی برای خوانده همان نتیجه طرح دعوی مستقل را در بر دارد اما از آنجا که درمقام دفاع به معنی اخص آن مطرح می شود و غرض از آن مطالبه خواسته مستقلی نیست بلکه غرض اثبات بی حقی خواهان در مطالبه است، دعوی به معنی خاص آن نبوده است و نیازی به تقدیم دادخواست ندارد و دادگاه هم مکلف به رسیدگی است علی رغم اینکه مطابق یا ماده ۴۸ ق آ- د- م شروع به رسیدگی مستلزم تقدیم دادخواست است بر همین اساس به موجب ماده ۱۴۲ ق. آ. د. م دعوی تهاتر که برای دفاع در برابر دعوی اصلی طرح می شود دفاع متقابل محسوب نبوده و احتیاج به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد.
در حقوق انگلیس نیز انواع تهاتر به صورت دفاع متقابل مطرح می شود و در این سیستم حقوقی تهاتر را ماهیتا مربوط به آئین دادرسی می دانند که دفاعی است در مقابل خواهان در رد ادعای او می دانند. [۱۰۶]
در این سیستم حقوقی نیز تهاتر ادعای جدید نیست که مشمول تشریفات دادرسی باشد بلکه دفاع به معنی اخص است.
اما طرح دعوی تهاتر به صورت مستقل یک دعوی است زیرا واجد آثاری است و در آن ادعای مطرح می شود که باید تشریفات رعایت شود. فقط استثنای که وارد شده در دادرسی فوری است که تهاتر را نمی توان به عنوان دفاع مطرح کرد. [۱۰۷]
۵-۶- تفاوت دعوی تهاتر با دفاع متقابل
ماده ۱۴۱ ق. آ. د. م دعوی متقابل را چنین توضیح می‌دهد خوانده می‌تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوی نماید چنین دعوایی در صورتی که با دعوی اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد دعوی متقابل نامیده شود و تواماً رسیدگی می شود و چنانچه دعوی متقابل نباشد در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد بین دو دعوی وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک مؤثر در دیگری باشد ».
و مطابق با ماده ۱۴۲ همین قانون « دعوی متقابل به موجب دادخواست اقامه می شود لیکن دعوی تهاتر، صلح، فسخ، رد خواسته و امثال آن که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می شود دعوای متقابل محسوب نمی شود و نیازی به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد » بنابرین مواد در خصوص تفاوت دعوی تهاتر و دعوی متقابل می توان گفت دعوی متقابل یک دعوی است و حال آنکه تهاتر دفاع به معنی اخص است. رسیدگی به دعوی متقابل مختاج تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی است ولی در تهاتر دادگاه به صرف استناد خوانده به آن و بدون نیاز به تقدیم دادخواست مکلف به رسیدگی است.
در حقوق انگلیس تهاتر ماهیتا دفاع متقابل است نه دعوی متقابل به این معنی که تهاتر را در مقابل دعوی خواهان مطرح می‌کنند و هر گاه تهاتر در این معنی به کار رود اصولا تفاوتی در بین این دو وجود ندارد و تهاتر دفاعی است در برابر ادعا خواهان که مستقل از دعوی نیست بلکه یک دفاع است. و نیاز به پرداخت هزینه دادرسی ندارد. در حقوق انگلیس نیز تا پایان مراحل دادرسی می توان تهاتر را طرح کرد و از این لحاظ تفاوتی در بین دو سیستم حقوقی وجود ندارد.
تقدیم دادخواست دعوی متقابل باید تا اولین جلسه دادرسی صورت گیرد اما طرح دعوی تهاتر چنین محدودینی ندارد و تا موقعی که دادگاه از رسیدگی ماهوی فارغ نشده است و می توان آن را طرح کرد لزوم اتحاد منشاء و یا ارتباط کامل دو دعوی در دعوی متقابل بر خلاف تهاتر ممکن است به عنوان یکی دیگر از موارد اختلاف بیان می شود اما این مسئله نیاز به بررسی بیشتر دارد این امر که در تحقق تهاتر اتحاد منشاء دو دین لازم نیست مسلم است اما مسئله ارتباط کامل بین دو دعوی موضوعی اختلاف بر انگیز است قسمت آخر ماده ۱۴۱ ق. آ. د. م در بیان ملاک ارتباط کامل آورده است که بین دو دعوی وقتی ارتباط کامل است که اتخاذ و تصمیم در هر یک مؤثر در دیگری باشد.
