در بیان دیگر از امیرالمؤمنین علی «» است که جهاد راهی مطمئن برای رسیدن به هدایت و یقین و نزدیک‌تر شدن به کمال مطلق است.
«… فَذَلِک الَّذِی أَصَابَ سَبِیلَ الْهُدَى وَ قَامَ عَلَى الطَّرِیقِ وَ نَوَّرَ فِی قَلْبِهِ الْیقِینُ؛[۱۱۱] چنین کسى راه هدایت جسته و بر راه راست استوار گشته و در قلبش نور یقین برافروخته است.»
مستنبط از کلام حضرت رسول اکرم «» است که اگر جامعه اسلامى به عافیت‌طلبى روى آورد و مبارزه با دشمنان را ترک کند ذلیل مى‌شوند و قدرت‌هاى شیطانى بر آنان مسلّط شده، استقلالشان را از دست خواهند داد. همچنین دشمن بر منابع اقتصادى مسلمانان مسلّط شده، مسلمانان دچار فقر گردیده، به دیگران محتاج و وابسته مى‌شوند و دشمن اجازه استفاده از ثروت‌هاى خدادادى را به مسلمانان نمى‌دهد تا براى بهبود زندگى و رفاه مادّى خود از آن بهره گیرند. لذا اگر بخواهند در زندگى پیشرفت داشته باشند، اوّل باید به وسیله جهاد دست دشمن را از منابع و سرزمینهاى خود قطع کنند.
اگر ملّتى جهاد را ترک کند و با دشمن به مبارزه برنخیزد دشمن با سلطه‌ی فرهنگى، ارزشهاى اسلامى را تباه کرده فرهنگ جاهلى را تحمیل و جایگزین مى‌نماید.
اگر مسلمانان سلاح برگیرند و خود را براى جهاد با دشمن آماده کنند، هم مى‌توانند سرزمینهاى خود را حفظ کنند، هم مى‌توانند ثروتهایى را که زورمداران از جوامع اسلامى به یغما برده‌اند، به ملّت اسلام برگردانند و در راه رفاه جامعه و زندگى مستضعفان مصرف کنند.
«عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ «» قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ «»: … فَمَنْ تَرَک الْجِهَادَ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ذُلًّا وَ فَقْراً فِی مَعِیشَتِهِ وَ مَحْقاً فِی دِینِهِ إِنَّ اللَّهَ أَغْنَى أُمَّتِی بِسَنَابِک خَیلِهَا وَ مَرَاکزِ رِمَاحِهَا؛[۱۱۲] پس هرکه جهاد را، ترک کند پروردگار، لباس گرفتارى، خوارى و مذلّت و تنگى روزى، بر او مى‌پوشاند و دینش تباه گردد. بدون تردید، خداوند، امّت من را به کناره‌ی سمّ اسبان‌شان و جاى تمرکز نیزه‌هاى‌شان، سرافراز و بى‌نیاز کرده‌است.»
۲-۲- فضیلت
رسول اکرم «» در فضیلت مجاهد می‌فرمایند:
«ثلاثه یحبّهم اللَّه عزّ و جلّ: رجل قام من اللّیل یتلوا کتاب اللَّه و رجل تصدّق صدقه بیمینه یخفیها من شماله و رجل کان فی سریه فانهزم أصحابه فاستقبل العدوّ؛[۱۱۳] خداوند سه کس را دوست دارد: کسی که شب برخیزد و کتاب خدا را بخواند؛ کسی که با دست راست خود صدقه دهد و آن را با دست چپ خود مخفی دارد و کسی که با گروهی به جنگ برود و یارانش بگریزند و او در برابر دشمن بایستد.»
امام صادق «» از زبان پیامبر اکرم «» نیز درباره فضیلت مجاهدان در راه خدا چنین فرمودند:
«لِلْجَنَّهِ بَابٌ یقَالُ لَهُ بَابُ الْمُجَاهِدِینَ یمْضُونَ إِلَیهِ فَإِذَا هُوَ مَفْتُوحٌ وَ هُمْ مُتَقَلِّدُونَ سُیوفَهُمْ وَ الْجَمْعُ فِی الْمَوْقِفِ الْمَلَاءِکهُ تُرَحِّبُ بِهِمْ الْخَبَرَ؛[۱۱۴] بهشت را دری است که آن را در مجاهدان نام نهاده‌اند و مجاهدان از آن در به بهشت وارد می‌شوند، در حالی که شمشیرهایشان را حمایل ساخته و در موقف گرد آمده‌اند و فرشتگان به آن ها خوش‌آمد می‌گویند.»
حضرت علی «» کسانی را که سستی می‌کنند و از رفتن به میدان جنگ و جهاد خودداری می‌کند، مورد نکوهش و انتقاد قرار داده است و می‌فرماید:
«فَمَنْ تَرَکهُ رَغْبَهً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللَّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ؛ کس جهاد را ترک کند، لباس مذلّت خواهد پوشید.»[۱۱۵]
در کلام دیگری از امیرمؤمنان علی «»، به سه مدال و پاداش که خداوند به جهادگران عنایت می‌کند اشاره شده است که عبارتند از: به هدایت رسیدن، استوار گشتن در راه راست، افروخته شدن نور یقین در دل آنان.
«… فَذَلِک الَّذِی أَصَابَ سَبِیلَ الْهُدَى وَ قَامَ عَلَى الطَّرِیقِ وَ نَوَّرَ فِی قَلْبِهِ الْیقِینُ؛[۱۱۶] چنین کسى راه هدایت جسته و بر راه راست استوار گشته و در قلبش نور یقین برافروخته است.»
جهاد در کلام حضرت رسول «» برتر از تمام علایق مادّى و دنیوى محسوب می‌شود
«غُدْوَهٌ أَوْ رَوْحَهٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ خَیرٌ مِنَ الدُّنْیا وَ مَا فِیهَا؛[۱۱۷] یک بامداد یا یک شبانگاه در جهاد به سر بردن، بر همه دنیا و آنچه در آن است برترى دارد.»
در میان اعمال فردی و اجتماعی، بعد از ایمان به خدا برترین اعمال، جهاد در راه خدا است و مبارزه بدون انگیزه ایمانی ارزش ندارد. خداوند جهاد را بر تمام اعمال برتری داده و جهادگران را برترین امّت دانسته است و درجات و آمرزش و رحمت خویش را نثار آن ها کرده‌است.
با جهاد دین در جامعه ظهور می‌یابد و کیان دین حفظ می‌شود و بدون تردید حفظ و نشر دین مهمترین و برترین عمل است. در جهاد، خداوند جان و مال مسلمین را خریداری کرده که تجارت پرسود و رستگاری‌بخش برای مؤمنان است.
«… الْجِهَادُ الَّذِی فَضَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْأَعْمَالِ وَ فَضَّلَ عَامِلَهُ عَلَى الْعُمَّالِ تَفْضِیلًا فِی الدَّرَجَاتِ وَ الْمَغْفِرَهِ وَ الرَّحْمَهِ لِأَنَّهُ ظَهَرَ بِهِ الدِّینُ وَ بِهِ یدْفَعُ عَنِ الدِّینِ وَ بِهِ اشْتَرَى اللَّهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِالْجَنَّهِ بَیعاً مُفْلِحاً مُنْجِحاً…؛[۱۱۸] جهادى که خداوند عزوجل آن را بر اعمال بندگان برترى بخشیده و مجاهد را با مفتخر کردن به درجات، بخشودگى گناهان و رحمت بر امّت خویش برترى داده است، چون به واسطه جهاد، دین ظهور مى‌یابد و از کیان اسلام دفاع مى‌شود و خداوند جان و مال مؤمنان را در ازاء بهشت مى‌خرد؛ چه معامله سود آور و نجات بخشى!»
در تفسیر کشف الاسرار از امام رضا «» و او نیز از اجداد طاهرین خود روایت کرده‌است که روزی علی بن ابیطالب «» در مسجد کوفه، خطبه ایراد می‌فرمود و یاران را به جهاد ترغیب می‌نمود جوانی برخاست و از امیرالمؤمنین «» از فضیلت جهاد در راه خدا پرسید؛ امام در پاسخ فرمودند: همسفر پیامبر خدا «» روی شتر عضباء در بازگشت از یکی از جنگ‌ها بودیم من همین سؤال را از رسول خدا «» پرسیدم. در پاسخ فرمودند: رزمندگان هنگامی که اراده نمودند به جنگ رهسپار گردند خداوند متعال برائت از آتش را بر آنان می‌نویسد و هنگامی که به رزم و کارزار مجهّز شدند خداوند با وجود آنان به فرشتگان مباهات می‌کند.
فصل دوم
فلسفه جهاد در اسلام
در اسلام، خواه جهاد برای دفاع از جامعهی اسلامی و حمایت از مظلومان باشد و خواه برای حفظ دین و گسترش آن در سرزمین‌های دیگر باشد، در هر حال دفاع از حقوق انسان‌ها محسوب می‌شود. بنابرین در جوامع اسلامی وجود یک نیروی دفاعی قدرتمند ضروری احساس می‌شود تا از چنین ایده های الهی و انسانی با ارزشی دفاع کند.
در این فصل به دلیل کوتاه مجال به اختصار به برخی از فلسفه‌های جهاد اشاره می‌گردد.
گفتار اوّل: قرآن و فلسفه جهاد
۱-۱- آزمودن مؤمنان
بر حسب آموزه‌های قرآنی می‌توان به آزمایش مؤمنان به وسیله جهاد به عنوان یکی از فلسفه‌های وجود جهاد اشاره کرد.
