قیمت پیشنهادی خرید^[۴۸] بالاترین قیمتی است که توسط معامله‌گر برای خرید اوراق بهادار پیشنهاد می‌شود و قیمت مورد درخواست فروش^[۴۹] پایین‌ترین قیمتی است که معامله‌گران حاضرند اوراق بهادار خود را به آن قیمت به فروش برسانند(تهرانی، ۱۳۸۹).

زمانی که اوراق بهادار انتشار می­یابند به موجودیت خود در بازار ادامه می­دهد تا بازخرید شود یا به سررسید پرداخت برسد. اما برخی دیگر از انواع اوراق بهادار را عده‌ای فروخته وعده ای دیگر آن را خریداری ‌می‌کنند. ‌بنابرین‏ دو نوع بازار خواهیم داشت نوع اول بازاری است که برای تمام اوراق بهادار وجود دارد و نوع دوم، بازاری است که جریان خرید و فروش اوراق بهادار را در طی زمان پیگیری می­ کند. در شکل ۲-۲ این دو بازار و نحوه به تعادل رسیدن عرضه و تقاضا در آن‌ ها نشان داده شده است.

تقاضا (قیمت) (قیمت)

عرضه عرضه تقاضا

P_e p_e

(مقدار- زمان) (موجودی اوراق بهادار)

نمودار ۲-۲) نحوه به تعادل رسیدن عرضه و تقاضای اوراق بهادار در بازار سرمایه(قائمی،۱۳۸۶)

شکل سمت چپ که بازار موجود را نشان می‌دهد نشان دهنده عرضه ثابت و تقاضای با شیب منفی است که اگرقیمت اوراق بهادار کمتر باشد تقاضا برای آن بیشتر خواهد بود. شکل سمت راست بازار درهر واحد را نشان می­دهد. اگر زمان یک روز باشد این شکل نمایانگر تقاضای رو به پایین است. در این شکل عرضه ثابت نخواهد بود و با شیب مثبت است. تعادل در شکل سمت چپ زمانی اتفاق می ­افتد که قیمت در سطح P_e باشد. در شکل سمت راست جریان عرضه و تقاضا در نقطه ای یکدیگر را قطع ‌می‌کنند. آن نقطه جایی است که عرضه اوراق بهادار با تقاضای آن به تعادل رسیده باشد که این تعادل در نقطه P_e تشکیل شده است. اگر هر دو بازار به تعادل برسند، تعادل کلی ایجاد خواهد شد. در تعادل کلی قیمت اوراق بهادار در هر دو بازار یکسان خواهد بود.

در یک بازار مالی سازمان یافته، نقش بازارسازان ایجاد جریان دو طرفه برای قیمت پیشنهادی خرید و فروش در تمام شرایط ‌می‌باشد به طور خلاصه بازارسازها مسئولیت تنظیم بازار را بر عهده خواهند داشت و برای اجرای این وظیفه آنان باید موجودی مناسبی از اوراق بهادار را در اختیار داشته باشند تا بتوانند نوسانات قیمت‌ها را کنترل نمایند.

نگهداری موجودی برای این افراد هزینه هایی در برخواهد داشت که از طریق اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش اوراق بهادار این هزینه ها را جبران ‌می‌کنند. در شکل شماره ۲-۲ در آمد بازارسازان به صورت تیره نشان داده شده است.در واقع به بیان ریاضی ‌می‌توان گفت که(p_a-p_b) Q درآمد بازار سازان ‌می‌باشد(قائمی،۱۳۸۶).

بولن و همکارانش^[۵۰] در سال ۲۰۰۴ اجزای اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام را بدین صورت تشریح کرده‌اند که اجزای اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام از سه جزء هزینه‌ های سفارش، هزینه های نگهداری موجودی و هزینه های انتخاب نادرست تشکیل می‌گردد(وت، ۲۰۰۴)^[۵۱].

1. 1. هزینه های فرایند سفارش: هزینه هایی که مستقیماً با ارائه خدمات بازارگردانی در ارتباط است و شامل اقدامی چون عضویت بورس، اجاره فضای بورس، هزینه های کامپیوتری، هزینه های سرویس اطلاعاتی، هزینه های نیروی کار(حقوق و دستمزد ) و هزینه های فرصت بازارگردان­ها ‌می‌باشد.

1. 1. هزینه های نگهداری موجودی: هزینه هایی است که بازارگردان­ها به دلیل مسئولیتی که در تجهیز سرمایه گذاران به فوریت‌های مبادله(نقدشوندگی) دارند، متحمل می­ شود، این هزینه ها شامل هزینه فرصت ناشی از نگهداری موجودی توسط بازارگردان­ها و ریسک مربوط به نوسانات ارزش موجودی به دلیل تغییرات سهام ‌می‌باشد.

1. هزینه های انتخاب نادرست: این هزینه های ‌به این واقعیت ایجاد می‌شوند که ‌بازارگردان‌ها در فراهم کردن نقدشوندگی ممکن است با افرادی معامله کنند که از تغییرات قیمت مورد انتظار ‌در مورد اوراق بهادار مطلع باشند. به عنوان مثال، این تصور وجود دارد که افراد خاص ‌در مورد سهام برخی شرکت‌ها دارای اطلاعات نهانی هستند. خبرهای پیشاپیش از سود، ادغام‌ها، تحصیل‌ها، تجدید سازمان‌ها، تقسیم سود شرکت فرعی بین سهام‌داران شرکت اصلی و تغییرات مدیریت از مثال‌های است که به ذهن می‌رسد. عدم تقارن اطلاعات در بازار، هزینه های انتخاب نادرست را افزایش و از این طریق اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام را تحت تأثیرقرار می‌دهد.

نقدشوندگی اوراق بهادار به درجه روان بودن بازار بستگی دارد. شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بازارسازها در یک بازار قوی کمتر از شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام بازار ضعیف است. زیرا در بازارهای قوی، حجم معاملات بیشتر و ریسک آن کمتر است. بازار قوی بازاری است که در آن به حد کافی برای اوراق بهادار، حجم خرید و فروش به قیمت تعادلی وجود داشته باشد و بازار ضعیف با بازاری گفته می‌شود که تعداد خریداران و فروشندگان آن کم است.

۲-۳-۲- معیارهای نقدشوندگی مبتنی بر معاملات

برای رفع نقص معیارهای مبتنی بر سفارشات سهام مبنی بر عدم وجود اطلاعات کافی ‌در مورد قیمت های پیشنهادی خرید و فروش، دسته دیگری از معیارهای نقدشوندگی وجود دارند که با به کارگیری اطلاعات به دست آمده از خود شرکت­ها محاسبه می­شوند. از جمله مزیت­های این معیارها، سهولت در محاسبه، راحتی در درک و قابلیت کاربرد عمومی آن ها هم به صورت تئوری و هم درعمل است.

برخی از این معیارها عبارتند از:

1. معیار عدم نقد شوندگی آمیهود:

برای محاسبه این معیار از رابطه ۶- ۲ استفاده می­ شود

(۲-۱)
در فرمول فوق داریم:

R _i,d : بازدهی مطلق روزانه سهام i در روز d

Price _i,d: قیمت سهام i در روز d

Volume _i,d: تعداد سهام i در روز d در بازار معامله می شود.

Days _i,d: تعداد روزهایی که در ماه t امکان انجام معاملات سهام i در بازار وجود دارد ^[۵۲].