بند دوم ) اثر مشترک[۱۴۰]
در یک تعریف ساده و سطحی اثری که در نتیجه هم فکری مولفان متعدد پدید می‌آید ، اثر مشترک محسوب خواهد شد. البته برای تمایز این اثر از آثار جمعی ، نیاز به یک تعریف جامع و مانع خواهیم داشت. در این زمینه ماده ۲- ۱۱۳ قانون مالکیت فکری فرانسه مقرر داشـته « اثر مشترک ، اثری است که در خلق آن اشخاص حقیقی متعدد مشارکت داشته باشند. » با توجه به این ماده و مواد دیگر قانون مذکور در تشریح و تعریف اثر مشترک می توان گفت : این آثار حاوی ویژگی های مهمی در برابر دیگر آثار مرکب می‌باشند ، از جمله آنکه پدیدآورندگان چنین آثاری لزوماًً می بایست اشخاص حقیقی باشند که به صورت افقی و با هم فکری یکدیگر اثری را پدید آورند و تحت ریاست شخص حقیقی یا حقوقی اقدام به خلق اثر نکرده باشند.[۱۴۱] بنابرین تعریف میزان و نحوه همکاری شرکای تاثیری در اشتراکی بودن اثر ندارد ، در این مفهوم فارغ از اینکه یکی از مولفان بخش اعظمی از اثر را خلق کرده باشد و دیگری تنها بخش کوچکی را به وجود آورده باشد ، همکاری در زمان واحد صورت گرفته یا در زمان‌های متعدد ، نحوه مشارکت قابل تشخیص و تفکیک باشد ( که در این صورت باعث ایجاد حق مادی جداگانه برای پدیدآورنده نسبت به همان قسمت خواهد شد ، البته در صورتی که بدون تضییع حق مشترک بر کل اثر قابل بهره برداری باشد.) یا اینکه به به طرزی ممزوج باشد که نتوان آن را از هم تفکیک نمود. اثر مشترک محسوب خواهد شد. واضح است که چنین اثری قابل حمایت بوده و بهره برداری مادی و معنوی از آن نیاز به رضایت کلیه پدیدآورندگان خواهد داشت ، چون چنین حقی ناشی از اثر مشترک بوده و همانند دیگر آثار مشاع با آن برخورد خواهد شد.
قانون مالکیت فکری آلمان و انگلستان برخلاف آنچه در قانون مالکیت فکری فرانسه آمده ، اثر مشترک را اثری دانسته اند که توسط چند پدیدآورنده به طور مشترک خلق شده باشد و امکان بهره برداری جداگانه هر یک از آن ها از اثر پدید آمده وجود نداشته باشد. به بیان دیگر در صورتی می توان اثر را مشترک دانست که میزان مشارکت پدیدآورندگان در آن قابل تشخیص و تفکیک نباشد. فلذا به موجب چنین تعریفی اثر موسیقایی اثری مشترک نبوده و اثر سینمایی نیز نسبتاً مشترک محسوب می شود.[۱۴۲]
در ماده ۶ قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان در تعریف اثر مشترک آمده است : « اثری که با همکاری دو یا چند پدیدآورنده به وجود آمده باشد و کار آنان جدا و متمایز نباشد ، اثر مشترک نامیده می شود.» همین تعریف در ماده۱۱ «آئین نامه اجرایی قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب۱۳۸۳» در خصوص نرم افزارهای مشترک تکرار شده « هر گاه اشخاص متعدد در پدیدآوردن نرم افزار مشارکت داشته باشند ، چنانچه سهم مشارکت هر یک در پدیدآوردن نرم افزار مشخص باشد ، حقوق مادی حاصل از آن به نسبت مشارکت به هر یک تعلق می‌گیرد. در صورتی که کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترک نامیده می شود و حقوق ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان است. » هیچ مثالی از اثر مشترک در قوانین فعلی ایران ارائه نشده ، اما بر اساس تعریف اثر مشترک می توان ؛ اثر سمعی و بصری را آن هم در صورتی که سهم هر یک از مولفان قابل تفکیک نباشد، اثر مشترک تلقی نمود.
بر این اساس قانون‌گذار ایران همانند قانون‌گذار آلمان و انگلستان ، از یک جهت با آوردن لفظ پدیدآورنده به طور کلی این ذهنیت را به وجود آورده که پدیدآورنده اثر مشترک می‌تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد. از جهت دیگر به موجب این قوانین در صورتی اثر ، مشترک محسوب خواهد شد که سهم و حصه هیچ یک از پدیدآورندگان قابل تعیین نباشد. این انحصار در عمل مشکلاتی را به بار خواهد آورد ، زیرا با این تعبیر بسیاری از آثاری که به موجب روال تهیه مشترک تلقی می‌شوند، برای مثال آثار چند رسانه ای ، آثار موسیقایی ، آثار سینمایی از شمول تعریف خارج شده در حالی که از نظر ماهیتی جمعی نیز به حساب نخواهند آمد و از طرف دیگر امکان بهره برداری جداگانه از این اثر نیز منتفی خواهد بود.[۱۴۳]
در پیش نویس لایحه قانون حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و … ایرادات قانون فعلی در تعریف اثر مشترک برطرف شده و در تعریف آن آمده است : « اثر مشترک[۱۴۴]، اثری است که بدون ابتکار و مدیریت شخص واحد و تنها در نتیجه همفکری خلاق دو یا چند شخص حقیقی در یک زمان و مکان واحد یا متفاوت پدید آمده است به گونه ای که سهم هر کدام به صورت بخش ممزوج شده ای از اثر باشد خواه این سهم مساوی ، برجسته ، قابل تشخیص یا تفکیک باشد یا نباشد. »
در تعریف به عمل آمده ، تمامی ویژگی هایی که از تشریح تعریف اثر مشترک در قانون مالکیت فکری فرانسه بیان نمودیم ، بدون کم و کاست مورد تدوین قرار گرفته است. نمونه و مثال بارز اثر مشترک که صراحتاً در حقوق فرانسه نیز بیان شده ، اثر سمعی و بصری می‌باشد. این اثر در صورتی که با مشارکت اشخاص حقیقی متعدد تولید شود ، به عنوان اثر مشترک شناسایی می شود و تمامی پدیدآورندگان به شرط داشتن همفکری در اثر نهایی به عنوان مؤلف اثر شناسایی شده و بهره برداری از حقوق مادی و معنوی اثر منوط به اجازه تمامی آن ها می‌باشد.
البته در پیش نویس لایحه جدید به این موضوع تا حدودی توجه شده و طبق ماده ۵۷ لایحه مذکور اثر سمعی و بصری به صراحـت اثری مشترک در نظر گرفته شده و کلیه اشخاصی که اثر در نتیجه خلاقیت آن ها پدید آمده ، پدیدآورندگان و نخستین مالکین مشترک آن تلقی شده اند. با این توضیحات مطابق قوانین فعلی ایران ، اثری که با همکاری و همفکری آفرینندگان متعدد بدون دخالت مدیریتی شخص حقیقی (تهیه کننده خصوصی ) یا شخص حقوقی ( مؤسسات صوتی و تصویری یا سازمان صدا و سیما) تهیه شده باشد ، به نحوی که نتوان سهم هر یک از آن ها را از هم جدا نمود ، اثری مشترک تلقی شده است. بدین تعبیر هر گاه یک مجموعه داستانی (سریال) با همکاری افراد بسیاری مانند کارگردان ، تهیه کننده ، فیلم بردار، نورپرداز ، فیلم نامه نویس ، گریمور ، آهنگساز ، بازیگران و بسیاری عوامل دیگر ساخته شود ، انتقال حقوق مادی مجموعه مذکور به تلویزیون جهت پخش نیازمند موافقت همگی عوامل خواهد بود. به دلیل آنکه از یک نگاه در قوانین فعلی ایران پدیدآورندگان یک اثر سمعی و بصری حتی به صورت مفروض تعیین نشده اند ، در نتیجه تمامی عوامل تهیه اثر سمعی و بصری صاحب حق شناخته می‌شوند. هر چند این نقیصه در پیش نویس لایحه جدید برطرف شده و به موجب آن پدیدآورندگان یک اثر سمعی و بصری اعم از کارگردان ، فیلم نامه نویس ، نویسنده دیالوگ ، آهنگساز ، اقتباس کننده و تهیه کننده ( در صورتی که شخص حقیقی باشد ) به عنوان مالکین نخستین اثر مشترک تلقی شده اند.[۱۴۵] از نگاه دیگر در شرایط فعلی معمول آن است که پدیدآورندگان فیلم با انعقاد قرارداد کلیه حقوق مادی خود را به تهیه کننده یا کارگردان منتقل می‌کنند ، هر چند این راه حل در عمل خیال سازمان صدا و سیما را از مراجعه به تمامی عوامل تولید یک مجموعه از جهت دریافت حقوق مادی آسوده می‌سازد ، اما با عدالت حقوقی سازگار نمی باشد.
بند سوم ) اثر جمعی[۱۴۶]
