۲۰-مهارت‌ها، پذیرش پاسخ‌ها، عقاید، راه حلهای غیر منتظره و شگفت انگیز را با هوشیاری به اهمیت آن ها توسعه دهید.

۲۱-مهارت‌های مطالعه خلاق را توسعه دهید.

۲۲-مهارت‌های گوش کردن خلاق را توسعه دهید.

۲۳-بر مهارت ادارکی تأکید نمایید.( افضل السادات حسینی،۱۳۹۳)

فلدهوسن و همکارانش می­گویند پاسخ این سؤال که «آیا خلاقیت را ‌می‌توان آموزش داد؟» مثبت است. آنان روش­­های جالبی را برای پرورش خلاقیت ارائه می­ دهند. همچنین تورنس در کتاب خود ۱۴۲ پژوهش را ذکر می­ کند که همه بیان­گر این واقعیت هستند که خلاقیت را ‌می‌توان آموزش داد. (عابدی ۱۳۷۲)

۲-۳ خود پنداره

خود : مفهوم خود ^[۹۱]و مطالعه آن در طول تاریخ بشری همواره مورد توجه بوده ­است و فیلسوفان و متفکران دربارۀ آن بسیار اندیشیده و نگاشته­اند. اغلب محققان معتقدند مطالعه خود با نوشته­ های فیلسوف و روان­شناس ویلیام جمیز^[۹۲] (۱۹۴۸-۱۸۹۰) آغاز شد. جیمز (۱۸۹۲) خود را به دو نوع فاعلی و مفهولی تقسیم کرد (دورنر، ۲۰۰۶).

خود فاعلی دائماً تجارب حاصل از ارتباط با مردم، اشیاء وقایع را به نحوی کاملاً ذهنی سازمان داده و تغییر می­ نماید، خود مفهولی مجموعۀ آن چیزهایی است که شخصی می ­تواند آن را مال خود بنامد. به عنوان مثال در عبارتی نظیر من در بارۀ خودم فکر می­کنم، من به عنوان متفکر معنی فاعل اشاره می­ کند در حالی که خودم به خود به عنوان موضوع تفکر اشاره دارد. (راجرز، ۱۳۶۹). ویلیام جمیز (۱۸۹۰) معتقد بود هر تجربه­ای که متضمن اشاره به خود باشد، ، احساس فرد نسبت به بهزیستی و خود ارضامندی را تحت تأثیر قرار می­دهد (مجازی دلفارد، ۱۳۶۸). چارلز^[۹۳] (۱۹۷۶) معتقد است خود طی پنج ماه اول زندگی پدید می ­آید و پس از آن به سرعت رشد می­ کند. ولی خود را مجموعه صفاتی می­داند که فرد را منحصر به فرد می­سازد، در واقع خود، مرکز وجود هر فرد^[۹۴] محسوب می­ شود. (چوکو^[۹۵]، ۲۰۰۴).

خود مرکزی است که فرد به وسیلۀ آن از ابعاد مختلف انسانی خود آگاه می­ شود. نقش­هایی که فرد بازی می­ کند ممکن است به طور همزمان مواردی را از قبل خود به عنوان یادگیرنده، خود به عنوان فرزند، خود به عنوان ورزشکار، خود به عنوان دوست، به عنوان فرد مذهبی شامل می­گردد.خود چند بعدی است و می توان گفت این جنبۀ آن برای شکل­ گیری خود پنداره مهم است. (رات و جاکوبز^[۹۶] به نقل از چوکو، ۲۰۰۴).

۲-۳-۱ تعاریف خود پنداره

در ادبیات تحقیق خودپنداره برخی اوقات به طرحوارۀ خود^[۹۷]، بازنمایی خود^[۹۸]، تصویرخود^[۹۹]، ادراک خود^[۱۰۰]، تعریف شده­است. خود پنداره مفهومی روان شناختی است که احساسها، ارزیابی­ها، نگرش­ها و نیز مقوله­ های توصیفی ما از خودمان را در بر ‌می‌گیرد. خودپنداره در بیرون، ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری و در درون چگونگی احساس ما را در بارۀ خودمان و جهان اطرافمان نشان می­دهد (کیامنش و پور اصغر، ۱۳۸۵).

برن^[۱۰۱] (۱۹۸۴) خودپنداره را نگرش‌ها و احساسات و دانش فرد ‌در مورد توانایی­ ها، مهارت ­ها، ظاهر و پذیرش اجتماعی خود می­داند، این تعریف ابعاد مختلف شناختی، ادارکی و عاطفی را ‌در مورد خود­پنداره مورد توجه قرار می­دهد. به اعتقاد چارلز (۱۹۷۶) خودپنداره شامل اسنادهای بدنی، رفتارها، باورها، ارزش­ها، علایق و استعدادها می­ شود و در کل هر چیزی را که در باره­ی ماست و ما در باره­ی خودمان باور داریم در بر ‌می‌گیرد (نصیری، ۱۳۷۷).

خودپنداره یک مجموعه سازگارانه^[۱۰۲] از باورها ‌در مورد خود است که برای معرفی خود به فرد و دیگران به کار می رود و صفات شخصیتی، ارزش­ها، احساسات اخلاقی ، آرزوها و تعهداتی که برای خود قابل تصور است را شامل می­ شود. خود پنداره به فرد اجازه می­دهد در بافت‌های اجتماعی گوناگون اسنادهای خودکار به کار ببرد و دامنه­ای از بازنمایی­های رفتاری و کلامی خود را که برای تعاملات اجتماعی گریز ناپذیر هستند را مورد استفاده قرار دهد. (چاپلینگ^[۱۰۳]، ۲۰۰۰ به نقل ازنادری، ۱۳۹۲)

روان­شناسان اجتماعی که در حوزۀ شناخت اجتماعی مطالعه ‌می‌کنند به سازمان و وجوه مختلف خود­پنداره توجه خوبی داشته اند، آنان خود­پنداره را به عنوان نوعی طرحوارۀ شناختی که یک نوع سازماندهی شناختی است می­دانند که از تجارب گذشته فرد ناشی می­ شود و در طی آن به پردازش اطلاعات موجود راجع به خودش می ­پردازد (مارکوس^[۱۰۴]، ۱۹۹۷ به نقل از سلیمی، ۱۳۸۹)؛ به عبارت دیگر بعد از اینکه، به یک برداشت یا نگرش کلی رسیدیم این برداشت و نگرش ما به عنوان یک نوع صافی عمل می­ کند که به ما کمک می­ کند تا به دریافت و پردازش اطلاعات جدیدی راجع به خودمان بپردازیم. طرحوارۀ خود^[۱۰۵] یکی از مؤلفه­ های اصلی خود پنداره است که به عنوان کلیتی شخصی، اطلاعات و تجربیات بعدی در درون آن ها روان سازی می­شوند و خودپندارۀ پیچیده­تری را تشکیل می­ دهند (پورحسین، ۱۳۸۳).

خود پنداره شامل کلیه باورها، فرضیه ­ها، تصورات و عقایدی است که فرد نسبت به خودش دارد این فرضیه ­ها، باورها و تصورات فرد راجع به خودش در فرایند به نام تصور از خود سازمان دهی می­گردد و منظور از آن تصویری است که فرد از وجود خودش در ذهن دارد، این تصویر نشان دهندۀ رویکرد فرد به آنچه که دوست دارد باشد است و از آن برای توصیف خود برای خودش و دیگران استفاده می­ نماید. راجرز (۱۹۰۲) خود­پنداره را مجموعۀ منظمی از ویژگی­ها می­داند که فرد آن را جزئی از خودش تلقی می­ کند، او بر این باور است که هنگامی که ما با افراد پیرامون خود، والدین، دوستان و معلمان در تعامل می­باشیم شروع به ایجاد خود­پنداره می­کنیم و این خود­پنداره غالباً بر پایه ارزشیابی­های دیگران از ما شکل ‌می‌گیرد. (فراهانی، ۱۳۷۸). خود­پندار، دلالت بر مجموعه ­ای منظم از نگرش ها و تصورات فرد در باره­ی خودش دارد. (لوپز^[۱۰۶] و همکاران، ۲۰۰۱) که به فرد انسجام بخشیده و به ارزیابی وی از خودش کمک می­ کند (دیسپون^[۱۰۷]، ۲۰۰۳). علی‌رغم اینکه در گذشته، خودپنداره به عنوان یک ساختار تک بعدی تلقی گردیده لیکن بررسی­ های اخیر نشان می­دهد که این مفهوم دارای ساختاری چند بعدی بوده و اجزایی مستقل دارد (لوپز و کارمن^[۱۰۸]، ۲۰۰۲).

بسیاری از محققان براین عقیده­اند که به میزانی که افراد به یک هویت یا خودپنداره منسجم و شخصی دست می­یابند، با احساسات مثبت یا منفی گوناگون درگیر می­شوند، به اعتقاد آنان باورهای ناهماهنگ و از هم گسیخته ‌در مورد خود، به مشکلات عاطفی و هیجانی متعدد منجر می­گردد (کوپر و پروین^[۱۰۹]، ۱۹۹۸). در واقع افرادی که دارای خود پندارۀ واضح، خوب؛ تعریف شده، هماهنگ و تقریباً با ثبات هستند از سلامت روان شناختی بیشتری برخوردارند این افراد به یک دید روشن ‌در مورد خود رسیده ­اند و کمتر تحت تأثیر وقایع روزانه و ارزیابی­های این وقایع قرار می­ گیرند. (کمپل^[۱۱۰] و همکاران، ۱۹۹۹). راجرز خود آرمانی را خود­پنداره می­داند که انسان آرزو می­ کند داشته باشد (شاملو، ۱۳۷۴).

راجرز همسانی و همخوانی بین خود آرمانی و خود واقعی را مورد تأکید قرار می­دهد و می­گوید که انسان باید طوری عمل کند که همسانی (عدم تعارض) بین ادراک­های خویشتن و همخوانی بین ادارک­های خویشتن و تجربیات خود را حفظ کند. (پروین ترجمه جوادی وکدیور، ۱۳۷۳).