۳-۳ روش گردآوری اطلاعات
به منظور آشکار سازی تجارب زیسته دانشجویان دکتری در انتخاب مسئله پژوهش، پژوهشگر تلاش نمود ابزار مناسبی جهت گردآوری اطلاعات استفاده نماید. ازآنجایی که ابزار مورد استفاده در این پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بود، در گام اول سعی بر آن شد تا در این مورد بررسی عمیق و جامعی را کسب نماید؛ بنابرین اقدامات زیر را انجام پذیرفت:
۳-۳-۱ گام نخست: کسب اطلاعات و آمادگیهای لازم:
در این گام از پژوهش پژوهشگر با مطالعه منابع مختلف و بهره‌گیری از تجارب پژوهشگران کیفی تلاش نمود حتی‌الامکان دانش نظری را در خصوص مسئله اصلی این پژوهش و روش آن و ابزار گردآوری اطلاعات غنی بخشد. نخست مطالعات وسیعی را در خصوص روش پدیدارشناسی و ماهیت آن به عمل آمد و رویکردهای مختلف در این روش پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. در گام بعدی دانش خویش را در زمینه ابزار گرداوری اطلاعات و نکات ضروری در این ابزار ارتقاء بخشید. کراتول[۲۸] بیان می‌کند: «هر جا که تمایلی به کشف درون باشد، برای کسب دانش درباره برداشت شخص، احساسات و انگیزه های او، و یا مطالعه ی رفتارهای شخصی و یا اجتماعی پیچیده ای او، انجام نوعی مصاحبه مفید خواهد بود» (کراتول، ۱۹۹۸). قبل از شروع مصاحبه تا حد امکان به مطالعه مقالات و پژوهشهایی که در خصوص فرایند انجام مصاحبه بودند پرداخت، این امر تأثیر بسیار مهمی در اجرای موفق مصاحبه های اصلی در پی داشت. برای مثال: ۱) ایجاد اطمینان خاطر نسبت به محفوظ ماندن اطلاعات ارائه شده در فرد مشارکت‌کنندگان ۲) اطمینان بخشی به مشارکت‌کنندگان نسبت به وسعت اطلاعاتی خود (مایرز و نیومن[۲۹]، ۲۰۰۷) ۳) دادن فرصت به فرد مشارکت‌کنندگان برای مرور و اصلاح گفتههای خود حین مصاحبه ۴) طرح سؤالاتی کاوشگرانه که موجب شود ناخودآگاه فردِ مشارکت کننده اطلاعات ســازندهتری از خود بروز دهد (کارپیانو[۳۰]، ۲۰۰۹) ۵) اجتناب از به کار بردن سؤالاتی که پاسخ بلی یا خیر را از سوی فرد مشارکت‌کنندگان موجب شود (کیو و دومای[۳۱]، ۲۰۱۱). بعد از کسب اطلاعات در خصوص منابع موجود در زمینه روش و ابزار پژوهش درصدد یافتن نرم‌افزار مناسبی جهت جمع‌بندی و مدیریت اطلاعات گردآوری‌شده و کد گذاری آن ها بودم که علی‌رغم مطالعات وسیع در این مرحله با نرم‌افزار مناسبی که بتوان در جهت تسهیل کدگذاری و تحلیل داده ها استفاده شود، دست نیافت. که بنا به پیشنهاد یکی از اساتید و معرفی یکی از پژوهشگران کیفی از نرم‌افزار MAXQUDA انتخاب گردید و حدود ۲ ماه زمان صرف کسب آگاهی و شناخت از کارکردهای این نرم‌افزار و چگونگی استفاده از آن در کدگذاری و تحلیل اطلاعات شد. یکی از مزایای این نرم‌افزار سهولت در تنظیم و ورود اطلاعات، مدیریت بهتر کدها و مقوله، آزاد بودن محقق در مراحل کدگذاری و عدم تغیر، دخالت و طبقه‌بندی آن ها توسط نرم‌افزار است.
۳-۳-۲ گام دوم: مطالعه پژوهشهای مرتبط با موضوع و مطالعه پیشینه نظری
در این مرحله سعی شد از بین منابع موجود و در دسترس مرتبط‌ترین آن ها با مسئله این پژوهش انتخاب گردد و با جستجوهایی که در پایگاه‌های مختلف اطلاعاتی انجام شد، به مقالات و پژوهشهای محدودی در این حوزه دست یافت؛ بنابرین تصمیم برآن شد گام را فراتر نهاده و به مطالعه دوباره پیشینه اقدام شود و حتی پژوهشهایی که کمترین میزان ارتباط با موضوع پژوهشِ حاضر را نیز دارا بود، مطالعه گردید. ازجمله مطالعه و بررسی بیش از ۷ مورد پایان نامه لاتین در ارتباط با پژوهشهای مربوطه، به علاوه ۲۳ مورد پایان‌نامه، تحقیق و کتبی که در رابطه نزدیکتر با موضوع پژوهش حاضر که به روش کیفی و ابزار مصاحبه صورت پذیرفته بودند که برخی از این موارد در پیشینه پژوهشی در فصل دوم توضیح داده‌شده‌اند. مطالعه پژوهشهای مرتبط با موضوع و روش پژوهشِ حاضر کمک زیادی در حین مصاحبه و انجام موفقِ آن به همراه داشت. به علاوه به جهت بالا بردن اطلاعات نظری به مطالعه مفاهیم و مبانی مرتبط با پژوهش اقدام شد. آن چه در فصل دوم آمده است بخشی جزئی از مطالعات نظری پژوهشگر بود.
۳-۳-۳ گام سوم: تدوین سؤالات محوری
فرایند تدوین محورها و سؤالات مذکور بعد از تشکیل چند جلسه به همراه تیم پژوهش و طیِ دو ماه برای مصاحبه به دست آمد. در این گام پژوهشگر سعی وافری نمود تا با طرح سؤالات کاوشگرانه و اکتشافی، اطلاعات عمیقی را از پژوهیدگان دریافت نماید و از مطرح نمودن سؤالات کلیشه‌ای و جهت‌دار که برخاسته از پیش مطالعات و ذهنیت محقق نسبت به موضوع پژوهش است، خودداری گردد. در طول انجام مصاحبه سعی می‌شد به اقتضای موقعیت، با مطرح کردن سؤالاتی حول سؤالات محوری جریان مصاحبه به سمت مطلوب پیش رود و از انحراف روند مصاحبه به سمت موضوعات نامربوط جلوگیری شود. لازم به ذکر است برخی از سؤالات بعد از انجام مصاحبه های پایلوت، مورد بررسی مجدد و پالایش قرار گرفت.
۳-۳-۴ گام چهارم: انجام مصاحبه های اولیه و درک نقاط قوت و ضعف آن ها
پیش از اجرای اصلی مصاحبه، لزوم اجرای چندین پایلوت احساس شد زیرا انجام این مصاحبه ها توان لازم برای شروع مصاحبه های اصلی را به وجود می‌آورد. قبل از شروع مصاحبه های اصلی ۳ مصاحبه پایلوت نیز انجام شد تا پژوهشگر چگونگی مدیریت جریان مصاحبه و کیفیت ورود به آن را تسهیل نماید. همچنین، موجب ارتقای کیفیت اجرای گفـتوگوها شد و طی آن نکات مفیدی حاصل گردید از جمله نگاهی همه‌جانبه و عمیق نسبت به مسئله پژوهش، عدم جهت‌گیری پژوهشگر نسبت به اظهارات مشارکت‌کنندگان و ایجاد اطمینان خاطر از محفوظ ماندن اطلاعات ارائه شده.
۳-۳-۵ گام پنجم: انجام و رعایت استلزامات پیش از مصاحبه:
ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان، جلب رضایتِ آنان برای شرکت در مصاحبه
۳-۳-۵-۱ ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان
از آن جایی که هدف از پژوهش و نوع آن تقریباً برای مشارکت‌کنندگان سؤالبرانگیز بود شاید دلیل آن، بدیع بودن هدف این پژوهش بود، راهنمای مصاحبه تدوین شد. این راهنما در دو صفحه تنظیم شد و شامل سؤالات مصاحبه به همراه توضیح پیرامون اینکه به چه نوع پاسخی از این سؤالات نیاز خواهیم داشت، بود. طی مصاحبه اولیه دریافتم که بیشتر مشارکت‌کنندگان با توجه به ضیق وقت و عدم تمایل به مطالعه دو صفحه راهنمای مصاحبه، بهتر است توضیحات لازمه و مطالب موجود در این راهنما به صورت شفاهی و طی تعاملات اولیه با مشارکت‌کنندگان ارائه گردد.
۳-۳-۵-۲ جلب رضایت و همکاری مشارکت‌کنندگان جهت انجام مصاحبه
در این مرحله از طریق برگه‌ی اجازه‌نامه پژوهش تلاش شد رضایت مشارکت‌کنندگان را برای همکاری در مصاحبه جلب گردد. البته در چندین مورد متن درخواست همکاری و توضیح فرایند مصاحبه و موضوع آن از طریق ایمیل به برخی از مشارکت‌کنندگان ارائه شد که پاسخی دریافت نگردید. این بخش کمی زمانبر بود، زیرا برخی از مشارکت‌کنندگان با بیان اینکه کمبود زمان‌دارند یا اینکه موضوع برایشان مبهم است، نسبت به شرکت در مصاحبه مردد بودند.
