استفاده واقعی از سیستم

این مدل با توجه به نظریه آیزن و فیشبین(Fishbein,M., Ajzen,I, 1975) بر مبنای تئوری رفتار منطقی در قالب شکل ذیل مطرح گردیده است:

شکل ۵ مدل پذیرش فناوری (Davis ,F.D.,Bagozzi,R.P.,&Warshaw,P.R., 1989)

متغییرهای بیرونی

برداشت ذهنی از مفید بودن

برداشت ذهنی از آسانی استفاده

نگرش به استفاده

تمایل به استفاده

استفاده از فناوری

اساس این مدل بر این عقیده استوار است که برداشت ذهنی افراد از فناوری، بر نگرش آن ها به فناوری تاثیر می­ گذارد. این مدل بیانگر آن است که استفاده از فناوری اطلاعات با میل به رفتار (میل به استفاده )تعیین می­ شود که این تمایل رفتاری خود ‌بر اساس دو برداشت ذهنی سودمندی و سهولت درک شده تعیین می­ شود. (رضایی, ۱۳۸۸)

مدل پذیرش فناوری، بسیاری ‌از معیارهای نگرشی تئوریِ عمل منطقی را بامعیارهای ادراک ازسهولت استفاده ‌و ادراک ازسودمندی جایگزین می‌کند. در این مدل دیویس انگیزه­ های استفاده­کننده را در قالب سه عامل بیان می­دارد: سهولت به­ کارگیری درک­شده ، سودمندی درک شده و علاقه به بهره­ گیری از این سیستم. علاقه عامل مهمی در به­ کارگیری این سیستم است و سهولت درک شده نیز به طور مستقیم بر سودمندی درک شده تاثیر می­ گذارد. مدل پذیرش فناوری رابطه­ بین کاربر و عقاید درونی (سودمندی و سهولت )نگرش و نیات و رفتار بهره­ گیری از کامپیوتر را بیان می­ کند. (Davis , F.D;,Bagozzi,R.P.,Warshaw,P.R, 1989) از سال ۱۹۸۵ این مدل به عنوان توجیه­کننده­ مناسب در بحث استفاده از فناوری اطلاعات به کارگرفته شده و تاکنون در مقالات متعدد مورد استفاده قرار گرفته­است.

شکل ۵ فرایند پذیرش و استفاده از فناوری اطلاعات بر مبنای مدل پذیرش فناوری

ویژگی­های کلی مدل پذیرش فناوری که بر­مبنای نگرش توسعه یافته است، در جدول ۲-۶ ارائه گردیده است :(Winarto, 2011, ص. ۱۲)

جدول ۶ویژگی های کلی مدل پذیرش فناوری

ویژگی های کلی مدل پذیرش فناوری

این مدل برای ارزیابی رفتار کاربران در حوزه ی فناوری اطلاعات طراحی شده تا پذیرش یا عدم پذیرش سیستم ها را در سازمان‌ها و فرهنگ های مختلف ارزیابی و پیش‌بینی نماید.

این مدل اساس تئوریک قوی داشته و تحقیقات زیادی بر روی آن انجام شده شاخص های گوناگونی برای تبیین ارائه گردیده و در سطوح مختلف کاربردی به کارگرفته شده است.

در فناوری های اطلاعاتی متنوع به کار گرفته شده و نتایج قابل قبولی ارائه داده است.

یکی از مهمترین نقاط ضعف مدل پذیرش فناوری آن است که در این مدل، عوامل اجتماعی که نقش مهمی در شکل­ گیری نگرش افراد نسبت به پذیرش فناوری دارند، مورد ملاحظه قرار نگرفته است. به منظور حل این مسئله، در مدل­های تکمیلی سازه‌های نظری نظیر تاثیرات اجتماعی از قبیل هنجارهای ذهنی، داوطلبانه بودن و …به مدل اضافه شده است.

تکمیل مدل پذیرش فناوری

طی دهه­های سال گذشته مدل پذیرش فناوری به طور مداوم در حال تکمیل بوده است.(Wixom, B., and Todd, P, 2005)محققین فرایند گسترش آن را سه دوره تقسیم نموده ­اند. مرحله­ نخست تکمیل آن با بهره­ گیری از مدل­های مرتبط است. (مدل رفتار برنامه­ ریزی شده هنجارهای اجتماعی و …) رویکرد دوم متغییر­های جایگزین و اضافی به مدل ارائه نموده است. این متغییر ها بیشتر از تئوری انتشار نوآوری به مدل اضافه شده است. که شامل قابلیت آزمایش – سازگاری – محسوس بودن و نتایج جمعیت شناختی است. رویکرد سوم تکمیل متغیرهای خارجی که بر سهولت و سودمندی درک شده، تاثیر می­ گذارد برخی از این متغییر­ها شامل : ویژگی­های شخصیتی – خصوصیات جمعیت­شناختی است.

یکی از محققین سه فاز توسعه را برای معرفی مدل پذیرش­فناوری مطرح نموده است. این مراحل انطباق، اعتبار و توسعه ‌می‌باشد.

جدول ۷روند توسعه مدل پذیرش فناوری

روند توسعه مدل پذیرش فناوری

در فاز انطباق: این مدل در زمینه­ وسیع سیستم­های اطلاعاتی به کار گرفته شده است ( برخی از این سیستم­های صفحه گسترده –لوتوس ۱،۲ و ۳ و نرم افزارهای واژه پرداز و عمدتاًً از مجموعه نرم­افزارهای آفیـس بوده ­اند) فناوری ­های ارتباطی (ایمیل ، ایمیل صوتی، سیستم ارتباط با مشتری، و فاکس) سیستم­های مرکز داده کامپیوترهای کوچک و فناوری­هایی در ارتباط با اینترنت بوده ­اند. (سیستم­های خدمات اطلاعات – خدمات آن­لاین – سیستم­های مجازی و … کتابخانه­ های دیجیتال و …)است. این مدل در سازمان­ های متعدد با فرهنگ­های مختلف به کار گرفته شده است. ( سازمان­ های مالی آمریکایی- کمپانی فولاد کانادایی – شرکت­های حسابداری بیمارستان­های عمومی هنگ کنگ، مؤسسات مالی و بانک­ها)

در فاز اعتبار مدل پذیرش فناوری دو روند رخ می­دهد. روند نخست: اعتبار سنجی ابزارهای سهولت و سودمندی درک شده می ­پردازد و سایرین به ارتباط بین سایر متغییر­های مدل پذیرش فناوری می ­پردازد.

فاز گسترش نیز به دو بخش تقسیم می­ شود. بخشی به توسعه دو سازه­ی اصلی سودمندی و سهولت درک شده پرداخته و بخشی دیگر به سایر متغیّر­ها می پردازد (Han, 2003)

از نظر یک محقق(Adam, Nelson, & Todd, 1992) دوره ­های تکامل مدل پذیرش فناوری به ۴ بخش تقسیم شده است. که این دوره­ ها شامل معرفی – اعتبار – گسترش و تکمیل استادانه است. از زمان معرفی مدل در سال ۱۹۸۹ تحقیقات در این حوزه به دو بخش اصلی تقسیم شده است یک بخش می­کوشید تا برای اثبات صحت مدل آن را نمونه ­ای از سایر مدل­ها بداند. آدامز مدل را در پنج حوزه­ مختلف به کار گرفته و اعتبار آن را در پیش ­بینی رفتار مصرف ­کننده اثبات نمود.

بخش یک به مقایسه­ مدل پذیرش فناوری با تئوری TRA پرداخته و به بیان تفاوت­های آن می ­پردازد و از نظر قدرت پیش ­بینی و دشواری مقایسه می­ نماید.

دیویس مدل TAM را با TRA بین دانشجویان MBA مقایسه نموده و دریافت که TAM تبیین بهتری برای قصد استفاده از سیستم پردازش­گر نسبت به TRA داشته است. (Davis , F.D;,Bagozzi,R.P.,Warshaw,P.R, 1989)

در دوره­ اعتبار محققین برای تأیید مدل شاخص­ های مناسب مرتبط با فناوری ­های مختلف و جایگاه و وظایف تعیین نموده ­اند.آدام در سال ۱۹۹۲ با بهره­ گیری و توسعه مدل دیویس و به­ کارگیری دو سازه­ی اساسی مدل (سهولت و سودمندی درک شده) در دو نوع فناوری (پست صوتی و الکترونیک) در ۱۰ سازمان با ۱۱۸ کاربر انجام شده است اعتبار و روایی مقیاس­های ارزیابی سازه­ ها را تأیید نموده است.

در دوره گسترش: محققین به نوعی متغیرهای مرتبط با سازه­ های اصلی مدل پرداخته­اند. برخی از محققین (Sun & Zhang, 2006) برخی از محدودیت­های مدل را توان ناکافی پیش ­بینی و عدم وجود رابطه بین سازه­ های آن دانسته اند و نقش و متغییر­های میانجی را در ایجاد این محدودیت­ها مؤثر می­دانند. (Venkatesh, V., Morris, M. G., Davis, G. B., & Davis, F. D., 2003)

یکی دیگر از محدودیت­ها شاخص­ های مرتبط با متغییر­های شخصی است که شامل سطح تحصیلات تجربیات پیشین و آموزش است. سه متغییر بر سودمندی تاثیر مشخص گذارده است. در مرحله ی پایانی نیز مدل همچنان به تکامل خود ادامه می­دهد. در این مرحله با تمر کز به مدل جدیدتر که متغییر های خارجی که بر سودمندی و سهولت مؤثر است ادامه می‌یابد.

مدل پذیرش فناوری ۲